De dromer is wakker geschud

Op zijn eerste NAVO-top, in 2009 in Straatsburg, droomde Barack Obama hardop van een wereld zonder kernwapens. Hij was net verkozen en bruiste van idealisme. Op zijn laatste top, vrijdag en zaterdag in Polen, staat er een meer gelouterde Amerikaanse president. Hij kan niet anders dan een zwartgallig wereldbeeld schetsen. Russische agressie, oorlogen van Afrika tot Afghanistan, terreur in westerse hoofdsteden, Europa dat verbijsterd toekijkt hoe Groot-Brittannië zich isoleert.

Bij aankomst in Warschau zegt hij: "Dit is misschien wel het belangrijkste moment voor de NAVO sinds het einde van de Koude Oorlog." Niet omdat het bondgenootschap heeft geholpen een begin te maken met de grote sprong voorwaarts naar een kernwapenvrije wereld, zoals hij dit het liefst zou hebben gezien in zijn laatste jaar als president. Nee, omdat het tegendeel het geval is. Het vergezicht van nieuwe en betere verhoudingen met Rusland is weg. Terug lijkt de tijd dat de Russen geen partner waren, maar een vijand.

Obama, de man die met de Russen had willen onderhandelen over het afbouwen van de nucleaire arsenalen, heeft nu te maken met een Moskou dat openlijk spreekt over het inzetten van kernwapens. Het kost de NAVO zelfs veel moeite om Rusland ervan te overtuigen de komende dagen te praten over militair-praktische zaken zoals het voorkomen van botsingen tussen Russische en westerse vliegtuigen boven de Oostzee. Kernwapenonderhandelingen zijn helemaal uit beeld.

Obama laat de kernwapens geheel onvermeld in een artikel van zijn hand in The Financial Times, zijn voorzet voor de top. Het is niet het enige punt waarop de wereldverbeteraar ontnuchterende tegenslagen heeft moeten incasseren. Net aangekomen in Polen krijgt hij het nieuws dat vijf politieagenten zijn doodgeschoten bij een betoging tegen politiegeweld tegen zwarten. Het herinnert, zegt hij, aan het moeilijke werk van de politie en aan het gevaar dat krachtige wapens op straat kunnen aanrichten. Het herinnert ook aan het feit dat hij als eerste zwarte president niet heeft kunnen voorkomen dat de rassenverhoudingen weer een brandende kwestie zijn in de VS.

Europa pakt uit

Als Obama spreekt over Dallas, staat naast hem EU-president Donald Tusk. Die wijst erop dat er naast Europa en de VS nog een heel andere wereld bestaat. Een wereld waarin antidemocratische gevoelens, nationaal egoïsme, isolationisme en euroscepsis heersen. Een wereld die ook aanhangers heeft in Washington, Londen, Berlijn, Parijs en Warschau, zegt Tusk, die als Pool niet snel vergeet dat de geschiedenis in wezen tragisch is.

Obama kwam daar geleidelijk achter in zijn relatie met de Russische president Poetin. De korte oorlog met Georgië in 2008 had een geleidelijke verslechtering van de betrekkingen ingeleid. Toen Obama president werd, dacht hij met een druk op de resetknop de spanning te kunnen wegnemen. Dat was te luchthartig gedacht. Na de annexatie van de Krim in 2014 schilderde Obama Poetin af als een anachronistische leider die dacht in ouderwetse, geopolitieke termen.

Inmiddels doet ook de NAVO weer een scheutje meer 20ste eeuw in haar politiek. Buiten het stadion waar de NAVO-top plaatsvindt, is een kleine wapenschouw ingericht. Een onbemand verkenningsvliegtuig pronkt in het midden. Dit is een prototype, maar de Global Hawk is al in gebruik in de VS. De NAVO koopt vijf toestellen van het modernste type. Om Russische troepenbewegingen aan de grenzen in de gaten te houden?

Er lijkt in de top ook een element van machtsvertoon te zitten. Na jaren achter de Russische feiten te hebben aangelopen is het nu misschien het moment om even uit te pakken. Twee jaar na de Krim komt de NAVO bijeen in Warschau, op 800 kilometer van de Russische grens. Met opzet? Vrijdagavond vindt het diner plaats in het presidentiële paleis, in dezelfde zaal als waar ooit het Warschau-pact werd geboren, Moskous lang overleden tegenhanger van de NAVO. De hoge gasten strooien zo ook een paar korreltjes zout in een Russische wonde.