'Het ziet er heel goed uit voor het boekenvak'

De tijd vliegt, dat doet hij al sinds mensenheugenis. Maar zou hij ooit al zo hard hebben gevlogen als de jongste twintig jaar?

Ongeveer twee decennia geleden zette Harold Polis zijn eerste stappen in het uitgeversvak. Heel veraf lijkt 1995 niet, tot je de wereld van toen weer gaat oproepen.

In de wereld waarin Polis toen zijn eerste passen zette, was het internet ongeveer niet-bestaand. Drukproeven reisden nog per koerier van uitgever naar schrijver, en vice versa. Correcties werden aangebracht 'met de hand', in een schrift dat vandaag enkel oudere redacteuren nog kunnen ontcijferen.

Versnelling dus. Ook volgens Polis is dat de belangrijkste verandering die zijn vak de afgelopen decennia heeft gezien. "Alles gaat zo veel sneller. Oudere collega's vertellen me dat de productietijd voor een boek tijdens de jaren zestig nog een half jaar bedroeg. Vandaag reken ik - voor correcties, drukken, binden en verspreiding - ongeveer drie maanden. Ik vind dat snel, soms zelfs te snel, maar het is heel erg traag in vergelijking met de tijd die andere uitgevers vandaag nodig hebben.

"Dezelfde versnelling zie je ook in de stappen die op de productie volgen. Boeken worden onmiddellijk opgehemeld of meteen weer uitgekotst, verdwijnen na een paar weken al uit de boekhandel, waarna ze, in het beste geval, nog een tweede leven krijgen in de ramsj. In het beste geval, want de meerderheid van de niet-verkochte voorraad wordt vandaag de dag na verloop van tijd vernietigd."

Omdat er steeds meer boeken verschijnen, en er steeds minder worden verkocht?

Harold Polis: "Dat eerste is correct, dat tweede slechts gedeeltelijk. De boekenverkoop in Vlaanderen en Nederland is de laatste jaren inderdaad gedaald, maar dat geldt niet voor het soort boeken dat wij met Polis willen uitgeven: kwalitatieve non-fictie en literatuur. Voor dat soort boeken groeit de markt, en daar is ook een logische verklaring voor. Tegenover de concurrentie van nieuwe vormen van tijdsbesteding staat het eenvoudige feit dat er steeds meer mensen zijn, en dat die ook nog eens steeds hoger opgeleid zijn. Dat zorgt ervoor dat alsmaar meer mensen meer dan gemiddeld nieuwsgierig zijn.

Het is voor die mensen dat ik boeken wil maken. Heel goede boeken, want met minder nemen die lezers geen genoegen.

"In de loop der jaren heb ik een scherp beeld ontwikkeld van het publiek waarvoor ik boeken wil maken. Dat zijn mensen die zeer regelmatig kranten of nieuwsmagazines lezen en niettemin niet helemaal bevredigd zijn. Daarmee wil ik niets verkeerds zeggen over de kranten - die zijn ontegensprekelijk beter dan twintig jaar geleden - maar ze hebben één belangrijke beperking. Krantenartikels zijn beperkt in lengte, boeken niet. Daardoor kunnen ze die nieuwsgierige lezer diepgang bieden die ze nergens anders vinden."

In uw fonds zit ook aardig wat nieuwe Vlaamse literatuur, een genre waar geen enkele andere Vlaamse uitgever zich nog aan waagt.

"Net daarom is er ruimte voor een uitgeverij die dat wel doet. Al moet het - ik herhaal mijn punt - wel heel goede fictie zijn."

U bent onder meer de uitgever van Verman je, de zopas verschenen roman van Standaard-journalist Filip Rogiers. Met alle collegiale liefde, maar daar is moed voor nodig, als je weet dat van zijn fictiedebuut 169 stuks werden verkocht.

"Meer dan om moed gaat het hier om visie of overtuiging. Filip is, behalve een goede journalist, ook een buitengewone fictieschrijver, die als weinig anderen iets tot leven kan wekken op papier. Voor zijn debuut publiceerde hij al jaren verhalen, die ik altijd met plezier heb gelezen. Op een bepaald ogenblik stelde ik vast dat er in die verhalen een eenheid en dus een verhalenbundel zat. Op zo'n moment denk je niet aan verkoop, maar aan de samenstelling van een goed boek. En een goed boek was het. Hij heeft er niet zomaar de Debuutprijs voor gekregen.

"Natuurlijk hoop je dat zo'n mooi boek ook veel lezers zal bereiken. Maar je moet ook realistisch zijn. Je mag niet verwachten dat je van een debuut meteen 10.000 stuks verkoopt. Zoiets gebeurt enkel bij grote uitzondering. In bijna alle gevallen hebben fictieschrijvers tijd nodig, en dus ook een uitgever die trouw blijft aan zijn geloof in een auteur."

Hoe hebt u Uitgeverij Pelckmans kunnen overtuigen om in een dergelijk fonds te investeren?

"Ik heb Thom Pelckmans min of meer verteld wat ik daarnet tegen u heb verteld. Dat gesprek heeft een uur geduurd, maar was in wezen overbodig. Thom wist daarvoor al waar ik voor sta. Hij kent zijn vak, heeft ook dezelfde leeftijd als ik en brandt van ambitie."

En daarom moest de uitgeverij van haar rechts-conservatieve imago af?

"Dat imago is een karikatuur. Pelckmans was in de eerste plaats een educatieve uitgeverij, die daarnaast, eveneens in de luwte, ook nog kwalitatieve non-fictie uitgaf."

Gerard Bodifée, Derk Jan Eppink en Herman De Dijn zijn bepaald geen linkse rakkers.

"Herman De Dijn... Ik ben blij dat u die naam noemt. De Dijn is een van onze interessantste denkers. Als hij een nieuw boek heeft, wil ik dat meteen uitgeven."

Het boek van islamcriticus Wim Van Rooy wilde u niet uitgeven.

"Daar heb ik niets mee te maken. Een eventuele uitgave bij Polis is nooit ter sprake gekomen."

Omdat harde islamkritiek niet in het nieuwe profiel past?

"Dat is onzin. Ik heb als uitgever van De Bezige Bij Antwerpen Ongelukkige identiteit van Alain Finkielkraut uitgegeven, een uitstekend, relevant boek dat - onder meer - hetzelfde thema aanraakt. (priemende blik) Bovendien is het een zeer goed geschreven boek."

De weigering van het boek van Van Rooy, het ontslag van de flamingante uitgever Karl Drabbe en de oprichting van uw fonds, het is meer dan eens geduid als een poging om van Pelckmans een politiek correcte mainstream-uitgeverij te maken.

"Met politiek heeft dit allemaal niets te maken. De eenvoudige waarheid is dat Pelckmans de ambitie heeft om een bredere, algemene uitgeverij te zijn. Wie het boekenvak een beetje volgt, weet trouwens dat die beweging al vroeger was ingezet. Vanuit dezelfde ambitie heeft Pelckmans twee jaar geleden Abimo gekocht, een belangrijke uitgever van kinder- en jeugdboeken."

Thom Pelckmans is een ondernemer. Een mens die geld wil verdienen dus.

"Het was de ondernemer Thom Pelckmans die beseft heeft dat dit het juiste moment was om te springen. Want de sterren staan goed vandaag. Over het boekenvak is de afgelopen jaren veel te veel in negatieve termen gepraat. Er is een toekomst, en die toekomst ziet er, als u het mij vraagt, heel goed uit."

U was tot vorig jaar uitgever van De Bezige Bij Antwerpen, een filiaal dat, aldus Bezige Bij-directeur Henk Pröpper, jaarlijks enkele honderdduizenden euro verlies maakte en om die reden onder toezicht moest komen te staan.

"Ik heb dat gelezen, ja, maar het klopt niet. Op het ogenblik dat ik vertrok, ging het echt niet zo slecht als Pröpper deed doorschemeren. Helaas is het haast onmogelijk om je tegen zo'n uitspraak te verweren, al was het maar omdat je in een dergelijke constructie voor het afsluiten van het werkjaar nooit precieze cijfers kunt kennen.

"De beslissing om De Bezige Bij Antwerpen te hervormen had volgens mij ook niets met geld te maken. De hervorming is er gekomen omdat het bedrijf worstelde met een uitgeverij met dezelfde merknaam die een eigen koers volgde. En daarbij hoorde ook een andere, eigen logica."

Bij De Bezige Bij Antwerpen bood u weleens op dezelfde uitgeefrechten als De Bezige Bij Amsterdam. Dat is toch niet logisch?

"Ik had daar geen enkel probleem mee. Ik hou wel van wat concurrentie, ook binnen hetzelfde bedrijf. Zo bijzonder is dat trouwens niet. Ook filialen binnen grote Britse en Duitse uitgeverijen gaan op die manier te werk."

Eigen aan de oude constructie was ook dat sommige Vlaamse auteurs, zoals Erwin Mortier en Stefan Hertmans, door de Bezige Amsterdam, en andere door De Bezige Bij Antwerpen werden uitgegeven. Een logica zat er niet in, of het moest die zijn van het A- en het B-team.

"(legt het hoofd op tafel en zucht diep) Zo heb ik dat nooit bekeken. De logica die erin zat, was die van het eigen profiel. Ik zag De Bezige Bij Antwerpen als een aparte uitgeverij, met een eigen smaak, een eigen visie.

"Ik geloofde en geloof ook nog altijd in de uitgeverij als een kleinere, wendbare entiteit. Bij De Bezige Bij Antwerpen, maar ook nu bij Polis, geef ik - zeker in vergelijking met de grote fondsen - relatief weinig boeken uit. Omdat het er niet zoveel zijn, kan ik er meer dan gewone zorg aan besteden. Zeker als auteur van een kwetsbaar boek kun je beter bij zo'n fonds zitten dan in een fonds dat elk jaar tweehonderd boeken uitgeeft."

De Bezige Bij Amsterdam heeft u voorgesteld om te blijven als een soort talentscout voor Vlaanderen. Waarom hebt u daarvoor gepast?

"Omdat ik die job ooit al gedaan heb. Het is een mooie job, maar ik vind de job van uitgever nog mooier. Ik doe niets liever. En - excuses voor de arrogantie - ik ken intussen mijn vak wel."

Beslist niet al uw auteurs zijn u naar Polis gevolgd. Bart Van Loo bijvoorbeeld, uw bestsellerauteur, die heel verontwaardigd klonk toen het Antwerpse filiaal onder Nederlands toezicht werd geplaatst. Diezelfde Van Loo zit vandaag onder dat toezicht.

"Ik neem Bart hoegenaamd niets kwalijk. Wat zou ik ook? Ik ben op een bepaald ogenblik bij de Bij vertrokken, niet hij. Van een nieuwe toekomst bij Polis was op dat moment nog hoegenaamd geen sprake. Ik kon toch moeilijk van al die auteurs verwachten dat ze zouden stoppen met schrijven tot ik een nieuwe job als uitgever had gevonden?"

Op de beslissing van De Bezige Bij hebben toen veel Vlaamse schrijvers bijzonder heftig gereageerd. Hier was duidelijk een open zenuw geraakt.

"Ik heb daar - thuis zittend, terwijl ik aan het bekomen was - met verbazing naar gekeken. Ik bedoel: waar ging dit uiteindelijk over? Ik, de eenvoudige zoon van een rolluikenmaker, was door mijn bazen gevraagd om binnen het bedrijf wat anders te gaan doen, en ik had het daar moeilijk mee. Zulke dingen gebeuren duizend keer per dag, in duizenden bedrijven op onze planeet.

"Tegelijk was die heftige reactie ook weer niet zo verbazend. Wij leven in een gewest met een bijzondere geschiedenis, waar onder meer die eigenaardige relatie met 'den Hollander' een uitvloeisel van is. Die heftige reactie heeft veel te maken met wat literatuurwetenschapper Kevin Absilis 'de vloek van Arm Vlaanderen' heeft genoemd. Hij heeft het over een soort minderwaardigheidscomplex, dat niet veel nodig heeft om uit te monden in een golf van verontwaardiging. Zo bekeken was die polemiek over De Bezige Bij Antwerpen ook een vorm van psychotherapie."

Van het verleden naar de toekomst. De digitale revolutie moet in uw vak eigenlijk nog beginnen. Houdt u zich klaar voor kleinere winstmarges, minder verkooppunten, 'vergratising' en intellectuele diefstal.

"Iedereen die met papier bezig is, slaapt vandaag weleens wat minder goed, dat is waar. Maar ten gronde maak ik me vandaag niet te veel zorgen. Een paar jaar geleden was ik ervan overtuigd dat bij de lezer het objectfetisjisme heel snel zou verdwijnen. Vandaag denk ik daar anders over. Ik stel vast dat het digitale boek in Vlaanderen voorlopig niet veel voorstelt. Een grote meerderheid blijft trouw aan het papieren boek, en ik denk niet dat dat de komende jaren radicaal gaat veranderen. Vlaanderen hinkt op dit vlak achterop, en zeker in het domein waarin ik werk blijken mensen bij hun leeservaring nog altijd een object te willen."

U hebt nog niet zolang geleden in een interview verklaard dat intellectueel Vlaanderen alsmaar meer op een reservaat begint te lijken.

"Heb ik dat gezegd?"

Ja.

"Tja. Ik durf in interviews weleens onzin uit te kramen, waarvoor mijn excuses (lacht luid)."

Bent u een cultuurpessimist?

"Nee. Al heeft het wel even geduurd voor ik me daarvan heb kunnen bevrijden. Ik denk dat u dat als generatiegenoot ook wel begrijpt. Wij zijn opgegroeid met een intellectuele elite die neerkeek op onze generatie. Ze zagen de traditie en de leescultuur verdwijnen, en de schuldigen daarvoor waren wij, met al onze postmodernistische relativeringszin.

"Ik heb er best wel lang over gedaan om tot het besef te komen dat dat verhaal complete nonsens is. De verteltraditie is vandaag net even belangrijk. Elke generatie brengt nieuwe vertellers voort, en telkens opnieuw is er de behoefte om de oude traditie te ontdekken, te hervertellen, en ze te verrijken met inzichten van vandaag.

"Straks verschijnt bij ons een boek over Montaigne, van Alexander Roose. Ongetwijfeld is er ook twintig jaar geleden een boek over Montaigne verschenen. Maar dat was twintig jaar geleden. Vandaag doen we het opnieuw, op een andere, meer eigentijdse manier. De gedachte dat ik zoiets kan faciliteren, geeft mij bijzonder veel voldoening."

U ziet er wat vermoeid uit.

"(lachje) Het is hard werken. Gisteren heb ik nog tot een kot in de nacht in een manuscript liggen lezen. En ik verwacht dat het ook vannacht zo zal zijn. Maar ik klaag niet. Echt niet. Ik mag mooie dingen maken. En ik zou ook bij god niet weten wat ik anders zou moeten doen."