Doet Griekse crisis links Europa ontwaken?
Met tien algemene verkiezingen, drie ervan in noodlijdende eurolanden, belooft 2015 een spannend politiek jaar te worden in Europa. Zeker de linkse partijen, nieuw én traditioneel, hopen op een historische doorbraak. Een algemene succesformule is er niet en elk land is uiteraard uniek. Maar van het Griekse Syriza valt wel degelijk iets te leren.
Links in Europa is een weerbarstige feniks. Het hevige hartinfarct van het kapitalistische systeem meer dan zes jaar geleden duwde paradoxaal genoeg net de theoretische uitdagers van dat systeem in de verdringing. Toegegeven, er was een kortstondige heropleving van de geschriften van Karl Marx. En aanvankelijk was er een zeker enthousiasme voor de recepten van Keynes, de Britse econoom die al in de jaren dertig schreef dat het pad uit het moeras van recessies loopt via investeringen en niet via besparingen. Toch is het die laatste optie, in combinatie met wat dan "structurele hervormingen" heet, waar regeringen doorheen het continent voor opteren. Zeker in die landen die noodgedwongen aan het Europees infuus kwamen te liggen door ontspoorde financiën.
Europa koos, en blijft kiezen, voor het snoeimes om de economie weer op de rails te krijgen. Wat de sociale gevolgen inzake werkloosheid en armoede ook zijn. Er is geen alternatief en beterschap is op komst. En al die jaren verkeerde links hardnekkig in de hoek waar de klappen vallen. Door bloedarmoede bij het politieke personeel, omdat ze deel uitmaakten van afgestrafte regeringen, wegens te sterke politieke tegenstrevers of omdat ze niet radicaal of net niet gematigd genoeg waren.
De voorbije jaren leek de feniks weliswaar even met zijn vleugels te wapperen. Er was de verkiezing van Hollande als Franse president in de lente van 2012. Het doorstoten naar de top van de energieke Italiaanse premier Renzi begin dit jaar. En in heel wat landen bleken radicale partijen ter linkerzijde, zoals de SP in Nederland, De Vijf Sterren-beweging in Italië, Die Linke in Duitsland en de Parti de Gauche in Frankrijk, bezig aan een steile opmars. Maar kijk: zeker Hollande moest het afgelopen jaar noodgedwongen afscheid nemen van zijn linkse beloftes. Zelfs de voluntaristische Renzi slaagde er niet in om het Europese roer om te gooien, de weerstand - zelfs in landen met een centrumlinkse regering - bleek te sterk. De rode as tussen Parijs en Rome bleek vooral te bestaan in de hoofden van enkele believers.
Vamos Alexis
Nu lijkt alle linkse hoop in bange dagen te rusten op Syriza en haar jonge leider Alexis Tsipras. De Griekse radicale partij is immers favoriet om op 25 januari als grootste partij uit de bus te komen bij de vervroegde verkiezingen en zo Europa te dwingen tot een soepeler beleid en een verregaande schuldherschikking. Tsipras maakt er geen geheim van dat hij hoogstpersoonlijk de falanx wil aanvoeren tegen het Europese besparingsdiscours. Hij kreeg maandag alvast een hart onder de riem door Pablo Iglesias, de charismatische leider met paardenstaart van de Spaanse linkse partij Podemos. Die partij staat ook op winst in de peilingen en veroverde uit het niets vier zitjes tijdens de recente Europese verkiezingen. '2015 wordt het jaar van de verandering in Europa en Spanje. Laten we beginnen in Griekenland. VamosAlexis!', stuurde hij op Twitter naar zijn ideologische verwant die dankbaar antwoordde met 'Vamos a ganar!' (We zullen zegevieren!).
Aan het strijdlust ontbreekt het beide heren niet. En het is niet de enige wat hen bindt. Allebei zijn ze relatief jong, geven ze leiding aan een nieuwe politieke beweging die uithaalt naar het politieke establishment en slagen ze erin de rampzalige hoge werkloosheid en sociale malaise te vertalen naar een politieke boodschap van verandering en verbetering. Vervolledig het plaatje met de recente verontwaardiging rond massale belastingontduiking van grote bedrijven en vermogens - Lux Leaks - en de blijvende aantrekkingskracht van de kernboodschap van de Franse stereconoom Piketty dat hele economisch systeem vermogen meer beloont dan arbeid, en je hebt een politieke landschap dat voor het eerst in jaren écht beloftevol lijkt voor links. Zeker als je weet dat volgend jaar er volgend jaar ook verkiezingen zijn in onder andere Spanje, Portugal, het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Polen.
Lessen
Ook al is de economische situatie in Spanje, Portugal en Griekenland wel erg dramatisch, de verleiding is groot voor andere linkse partijen in Europa om iets te leren van Syriza en Podemos. Of het nu gaat om traditionele socialisten, radicale communisten of new kids on the block. Wantallen zijn ze op zoek naar het recept om het politiek leiderschap in eigen land te veroveren."Het is perfect mogelijk dat een Syriza-beweging één en ander in beweging zet", stelt oud-europarlementslid en internationaal secretaris van sp.a Saïd El Khadraoui. "Maar dat betekent daarom niet dat we nu allemaal de radicale toer moeten opgaan. Zelfs Syriza heeft haar toon de laatste tijde gematigd. Sociaaldemocratische partijen zoals de sp.a zijn bij uitstek beleidspartijen. Wie echt wil hervormen kan niet anders dan compromissen sluiten. Dat snappen de mensen heus ook wel. Anders had PVDA hier wel meer zetels behaald."
Er is duidelijk onbehagen bij de Europese kiezer, dat bleek al bij de Europese verkiezingen in mei toen radicale of populistische partijen zowat een derde van de stemmen haalden. Want verontwaardiging over de huidige Europese koers is allesbehalve een monopolie van links. Dat bewijzen (extreem-)rechtse partijen zoals Front National, UKIP, PVV en Gouden Dageraad maar al te goed. Alleen is hun onrealistische eis om de grenzen volledig te sluiten voor migranten niet te vergelijken met de eis van Syriza en Podemos om de besparingsteugels te vieren, de schuld te herschikken en de economische vraag te stimuleren door investeringen. Die smeekbede maken heel wat vooraanstaande economen al langer. En zo raken partijen zoals Podemos en Syriza blijvend een gevoelige snaar. Of ze nu de verkiezingen gaan winnen of niet.