Straling moet zika killen
Het zikavirus blijft Brazilië in zijn greep houden. Naast pesticiden en genetisch gemodificeerde muggen, zal nu ook een machine met gammastralen ingezet worden om de muggen die het virus dragen uit te roeien. 'Maar ook dit is niet 100 procent effectief.'
In aanloop naar de Olympische Spelen haalt Brazilië alles uit de kast om het zikavirus te bestrijden. Het Internationaal Atoomagentschap (IAEA) wil helpen door een machine naar het land te verschepen die mannetjesmuggen door middel van straling steriliseert. Die onvruchtbare zwerm moet vervolgens in zikagebied voorkomen dat vrouwelijke muggen zich voortplanten.
De methode wordt voor het eerst ingezet tegen zika, maar is niet nieuw. Al in de jaren 60 en 70 werd ze gebruikt om insectenplagen een halt toe te roepen. Met name ter bescherming van gewassen, in onder meer de Verenigde Staten. In Sudan is de methode gebruikt om de malariamug te bestrijden. "Het is vergelijkbaar met het menselijk voorbehoedsmiddel voor geboortebeperking", citeert persbureau Reuters Kostas Bourtzis, moleculair bioloog van het IAEA.
In Brazilië willen ze deze methode toepassen op muggen van het geslacht Aedes, de drager van het zikavirus. Dit werkt als volgt. In de machine doodt gammastraling wekelijks het zaad van 12 miljoen gekweekte mannetjesmuggen. De gesteriliseerde muggen, of in een eerdere fase poppen, worden vervolgens uitgezet om in zikagebied met wilde vrouwtjes te paren.
Het nageslacht dat zij produceren, is door de ingreep bij de mannetjes niet levensvatbaar. Doordat die vrouwtjes maar één kans hebben zich voort te planten, zullen zij geen nakomelingen krijgen. En hoe minder muggen, hoe kleiner de kans op overdracht van het zikavirus.
Niet het ultieme wapen
De Nederlandse muggenexpert Sander Koenraadt van de Wageningen Universiteit is enthousiast over de techniek, maar plaatst ook kanttekeningen. "Brazilië hoopt natuurlijk dat dit de silver bullet is om een einde te maken aan zika", zegt hij. "Maar in de praktijk is deze methode niet 100 procent effectief." Ook het IAEA erkent dat de methode nog niet perfect is. "Het is als auto's in 1890: ze werken, maar moeten nog worden doorontwikkeld en verbeterd", zegt Bourtzis op de site van de IAEA. Het moet volgens Koenraadt dan ook een van de wapens zijn in de strijd tegen het zikavirus.
Een vergelijkbare methode wordt nu al gebruikt in Brazilië. Muggen worden genetisch gemodificeerd en krijgen een gen mee dat ervoor zorgt dat het nageslacht (de larven) niet tot volledige ontwikkeling komen. Maar net als bij de bestraalde muggen is niet zeker of gemodificeerde mannetjes nog wel net zo aantrekkelijk zijn voor vrouwtjes als hun vruchtbare soortgenoten.
In Brazilië worden verder ook nog pesticiden ingezet om de mug uit te roeien. Die hebben als nadeel dat muggen resistent worden. Behalve bestrijding is voorlichting volgens Koenraadt heel belangrijk. "De larven van de muggen gedijen goed in stilstaand water", zegt hij. "Het is belangrijk dat Brazilianen zich ervan bewust zijn dat ze regenwater niet in tonnen, oude autobanden of zelfs flessendopjes op hun erf moeten laten staan." Om de mug in de kiem te smoren, worden ook visjes uitgezet om de larven op te eten voordat ze mug worden.
Er zijn sterke aanwijzingen dat een besmetting van het zikavirus tijdens de zwangerschap kan leiden tot kinderen met microcefalie, een aandoening waarbij het kind een kleine schedel heeft en neurologische afwijkingen. In Brazilië zijn inmiddels meer dan 500 gevallen bekend, waarvan de meesten in verband worden gebracht met een zika-infectie bij de moeder. Omdat er geen medicijnen bestaan tegen deze aandoening en vooraf vaccineren niet mogelijk is, wordt het uitroeien van de muggen gezien als het belangrijkste middel tegen het zikavirus.