Ottomaanse droom voedt onzekerheid
Turkije gaat een onzekere toekomst tegemoet. De nipte overwinning van de Erdogan legt de extreme verdeeldheid onder de Turkse bevolking bloot en vormt zo een zwakke bodem voor de legitimiteit van zijn ambities: de vorming van een nieuw machtig Ottomaans rijk.
Terwijl Erdogan zondagavond zijn overwinning vierde in Ankara, gingen in Istanbul demonstranten de straat op om, slaand op potten en pannen, hun ongenoegen te uiten over de uitkomst. Erdogan heeft de steun verloren van de stad waar hij zijn politieke carrière als burgemeester is begonnen. In de grote steden stemde de meerderheid van de bevolking tegen de grondwetswijziging die vanaf 2019 de president hoofd van de regering maakt, de controlerende rol van het parlement beperkt en de president grote invloed geeft op de benoemingen van ministers, rechters, universiteitshoofden en hoge ambtenaren.
Erdogan won het controversiële referendum, dat door de rest van de wereld met ingehouden adem werd gevolgd, volgens het staatspersbureau Anadolu met 51,4 tegen 48,6 procent van de stemmen. De opkomst was hoog: 86 procent. De oppositie eist een gedeeltelijke hertelling omdat er gerommeld en gemanipuleerd zou zijn op de stemkantoren. De officiële uitkomst volgt waarschijnlijk pas volgende week. De eerste bezorgde reacties kwamen zondagavond al binnen. Volgens Turkije-expert van het Europees Parlement Kati Piri kan het boek voor Europese toetreding definitief worden gesloten.
Er viel ook opluchting te horen. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Sigmar Gabriel zei blij te zijn dat het referendum achter de rug is en de uitkomst te zullen respecteren 'mocht die democratisch tot stand zijn gekomen'. De betrekkingen met Duitsland en Nederland waren op een dieptepunt beland nadat beide landen Turkse verkiezingscampagnes verboden of wilden verbieden. De woede hierover bij de Turkse diaspora heeft Erdogan wellicht zelfs net aan de nipte meerderheid van 1,25 miljoen stemmen geholpen: bijna twee derde van de 3 miljoen Turkse stemgerechtigden in Europa stemde 'ja' - van de Turkse Belgen stemde maar liefst 75 procent ja (bij een opkomst van 53 procent).
De overwinning zal Erdogans toon richting Europa vermoedelijk niet doen matigen. Integendeel. De Turkse minister van Buitenlandse Zaken, Mevlut Cavusoglu, bejubelde zondagavond de overwinning van zijn president waarbij hij uithaalde naar 'het buitenland' dat vergeefs had geprobeerd "het Turkse volk te vertellen wat het moest doen". Erdogan kondigde vorige week al aan de betrekkingen met de oude bondgenoot Europa te willen 'heroverwegen' als hij het referendum zou winnen. Ook dreigde hij de vluchtelingendeal te verbreken, die vorig jaar een einde maakte aan de Syrische vluchtelingenstroom naar Griekenland.
Rusland en Syrië
Ook in eigen land zullen Erdogans 'vijanden' het niet makkelijker krijgen. Zijn plannen voor de herinvoering van de doodstraf en de bouw van 175 nieuwe gevangenissen voorspellen niet veel goeds voor de honderdduizenden politieke tegenstanders die nu al op ondemocratische wijze de mond zijn gesnoerd. Tot nog toe kon Erdogan zijn gang gaan onder het mom van de noodtoestand die van kracht is sinds de mislukte coup in de zomer van 2016. In de toekomst kan hij per decreet regeren, zijn eigen wetten doordrukken en tegenstanders op cruciale posities ontslaan en vervangen.
Wat betreft de buitenlandse politiek is het onvoorspelbaar wat Erdogan zal doen met zijn versterkte machtspositie. Het afgelopen jaar leek hij de oude NAVO-bondgenoten de rug wil toe te willen keren en zich meer te willen richten op Rusland, waarbij hij zou toestaan de Syrische premier Assad in het zadel te houden. Maar zijn geheime agenda over de Koerden in eigen land en in de grensgebieden van Syrië en Irak, waar de olievoorraden liggen uit het oude Ottomaanse Rijk, zal mogelijk elk nieuwe bondgenootschap in de weg staan.
Presidentsverkiezingen
President Erdogan voorspelt gouden tijden voor Turkije vanaf 2023, de honderdste verjaardag van de Turkse Republiek. Als hij dit imperium wil bouwen op de economische pijlers waaraan Turkije zijn welvaartsgroei van de afgelopen twee decennia heeft te danken, kan hij het zich niet veroorloven om verder te vervreemden van het Westen. Bovendien zal Erdogan eerst de presidentsverkiezingen van 2019 moeten winnen voordat hij zijn Ottomaanse droom kan waarmaken. Gezien de krappe meerderheid van afgelopen zondag zou hij er verstandig aan doen wat in te binden. Maar met zijn grillige karakter zou hij evengoed zijn toon kunnen verharden.