'Het bruist hier niet meer zoals vroeger'

Antoine Remise maakt de vergelijking met Parijs na de aanslag op de Bataclan. De Parijzenaars beschouwden het als een aanval op hun manier van leven en weigerden zich te laten kisten. "Iedereen zei: 'We hebben nu meer reden dan ooit om naar buiten te gaan, om gewoon op het terras te zitten. Dat laten we ons niet afpakken.'"

Het is een houding die zou passen bij Istanbul, waar de 32-jarige Fransman sinds vier jaar woont. Een "veerkrachtige stad", volgens hem. Bij vorige aanslagen pikten de inwoners snel de draad van het normale leven weer op. Maar inmiddels is de stemming veranderd, zeker na de aanslag van zondag op de nachtclub Reina. Het wordt ze te veel.

"De mensen zijn down, een beetje wanhopig", zegt Remise. "Turkije heeft een moeilijke tijd beleefd, het afgelopen jaar. Vooral Istanbul. Dit is een zware klap. De komende weken zullen de mensen nog vaker thuisblijven. Istanbul zal wel weer terugveren, maar het zal tijd kosten. Dat is hoe terroristen werken: ze infiltreren de geest van de mensen."

Een "algemeen gevoel van angst", zo omschrijft Tuncay Akgün, hoofdredacteur van het satirisch tijdschrift Leman, de stemming in Turkije. Net als Remise noemt hij Istiklal, de belangrijkste winkelstraat van Istanbul, als graadmeter voor de sfeer. Istiklal wordt steeds leger, zegt Akgün. "Het bruist er niet meer als voorheen", zegt Remise. "Als voorheen een winkel de deuren sloot, ging de volgende dag een andere open. Dat is voorbij."

De hoofdredacteur kent de psychologische gevolgen van terrorisme. Leman is het Turkse zusterblad van het Franse Charlie Hebdo. Sinds de moord op de Franse collega's denken de Turkse cartoonisten een keer extra na voor ze een streep op papier zetten. "Niet alleen vanwege de satire, ook omdat wij een bepaalde manier van leven symboliseren."

Hetzelfde geldt voor de Reina, de club waar mooi, jong en welgesteld Istanbul de nacht placht te vieren. De stedelijke bovenlaag voelt zich sinds zondag extra bedreigd, zeggen beiden.

Fransman Remise kent het wereldje, als organisator van evenementen en als oud-redacteur van uitgaansblad Time Out Istanbul. Voor zijn vak heeft de aanslag van zondag direct gevolgen. Bezoekersaantallen lopen terug. "Niet alleen vanwege het gevaar. Men is gewoon niet in de stemming om te feesten. En organisatoren zullen minder snel moeite doen voor een evenement dat ze misschien moeten annuleren."

Nood aan Joan Baez

Toch maakt hij een forse kanttekening: het risico moet niet worden overdreven. De kans op een verkeersongeluk is veel groter dan die op een aanslag. "Mensen buiten Turkije krijgen het idee dat je hier niet meer kunt leven. Maar Istanbul is nog altijd een fijne stad om te wonen. Het is niet allemaal zwart. Het leven in Berlijn ging ook door na de aanslag op de kerstmarkt."

De weerslag is onvermijdelijk. Het toerisme naar Turkije zakte vorig jaar met 31 procent, als gevolg van een reeks aanslagen en de mislukte staatsgreep van 15 juli. Remise zou het vooral jammer vinden als buitenlandse artiesten wegblijven. Zoals de Amerikaanse Joan Baez, voormalig protestzangeres, die na de staatsgreep een concert in Izmir schrapte. "Precies op een moment dat we haar het hardst nodig hadden." Gelukkig, zegt hij, blijven anderen wel komen.

Maar terwijl buitenlanders ondanks alles blijven komen, bespreken Turken uit de hogere maatschappelijke segmenten steeds vaker de mogelijkheid om hun land te verlaten. "Vooral mensen die daartoe de middelen hebben", zegt Akgün. "Ik ken diverse mensen die zijn vertrokken."

Remise herkent dat. "Maar het is niet simpel om een visum voor Europa of de VS te krijgen. En mensen die hier een goede baan hebben, geven niet zomaar alles op." Onveiligheid door terrorisme is daarbij maar één overweging. De penibele economische situatie is mogelijk nog belangrijker, evenals het repressieve klimaat.

Ook onder de buitenlanders in Turkije wordt meer dan ooit gesproken over een vertrek, zegt Remise. "Niemand weet welke kant Turkije opgaat. Voor sommige mensen is het hartverscheurend om te zien hoe Turkije verandert. Maar wat er ook gebeurt, ik blijf."