Kom maar binnen met je euh... Piet
Nadat Zwarte Piet eerder onder vuur kwam te liggen, moeten nu ook de traditionele sinterklaasliedjes eraan geloven. In Nederland heeft men alle beladen woorden - Zwarte Piet, knecht, stoute kinderen en roe - uit de kinderhits geschrapt en vervangen door politiek correcte alternatieven. Intussen wordt bekeken of er ook een Vlaamse versie van de liedjes komt.
In Nederland wordt begin oktober het liedjesboek Sinterklaasje, kom maar binnen met je Piet gelanceerd. De bundel moet hét nieuwe standaardwerk worden wat betreft sinterklaasliedjes. De teksten werden opgefrist en alle discriminerende woorden zijn geschrapt. Het initiatief komt van Paul Passchier en Thedo Keizer, twee ervaren tekstschrijvers.
"We schrijven allebei al langer liedjes over Sinterklaas", zegt Keizer. "We botsen regelmatig op zinnen waarin kinderen bedreigd worden met slaag of de roe. Zoiets is voor kleintjes onbegrijpelijk. Na de hele pieten-discussie van vorig jaar wilden wij een positief geluid laten horen."
Zowel de uitgeverij als de auteurs hopen dat het boek dit jaar nog verspreid zal worden op alle Nederlandse basisscholen. In een reactie liet het Ministerie van Onderwijs intussen weten dat scholen zelf beslissen of ze het boek willen aanschaffen.
Dubbelzinnig
Hoewel de liedjesbundel ook in België beschikbaar zal zijn, richten de makers zich toch voornamelijk tot Nederlandse kinderen. "We hebben intussen begrepen dat de titel (Sinterklaasje, kom maar binnen met je Piet, JL) in België een andere, dubbelzinnige betekenis heeft. Daarom zullen we met de uitgeverij bekijken of er ook een Belgische versie kan komen."
Of er genoeg interesse zal zijn, is nog een vraagteken. Het regent intussen immers commentaar. "Wij hebben absoluut niets tegen Zwarte Piet", reageert Keizer. "We moeten alleen mee met onze tijd. Sommige liedjes zijn sinds 1850 niet meer aangepast. Door de teksten opnieuw op te frissen, maken we ze weer levendiger."
'Zie ginds komt de stoomboot' en 'Daar wordt aan de deur geklopt' - het zijn liedjes die door de jaren heen cultureel erfgoed geworden zijn. Primeren onze hedendaagse normen en waarden dan op dat eeuwenoude erfgoed?
"Vanuit historisch oogpunt is het een verlies om die liedjes op te poetsen", zegt Marc Jacobs, directeur van het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed FARO. "Ze zijn zoals ze gemaakt zijn. Wie zich eraan stoort kan gerust nieuwe liedjes maken, maar laat de oude in hun waarde. We vinden racisme - terecht - belangrijk, maar de liedjes zijn niet noodzakelijk racistisch. Zo is er nooit een historisch verband geweest tussen slavenhandel en de sint.
"Bovendien leren ze ons iets over hoe het er vroeger aan toe ging. Een voorbeeld is de zin 'Makkers, staakt uw wild geraas'. Dat gaat over groepen jongeren die in de 19de eeuw zeer agressief aan ieder huis gingen bedelen. In de meer gegoede huishoudens probeerde men dat gedrag te kanaliseren door kinderen uit te nodigen niet hun schoen aan te trekken om op pad te gaan, maar om hem thuis te zetten en daar te wachten op lekkers. Het was een soort beschavingsoffensief. Toch fijn dat er in ons dagelijks leven nog sporen terug te vinden zijn over hoe het vroeger was?"
Als de nieuwe sinterklaasliedjes effectief ingang vinden, zijn andere bekende kinderliedjes haast verplicht om te volgen. Papaatje die het klein, klein kleutertje zal slaan, is pedagogisch gezien immers ook niet meer van deze tijd. "Het wil niet zeggen dat je kindermishandeling accepteert als je dit liedje zingt", zegt Jacobs. "Zulke liedjes zijn al relatief opgepoetst en voor een burgerlijke maatschappij beschikbaar gemaakt."
Dat liedjes - en ook sprookjes - door de tijd heen veranderen is onvermijdelijk. Zo kennen we Kortjakje vandaag als meisje dat iedere zondag braaf naar de kerk gaat. Wat weinigen echter weten, is dat het bekende liedje vroeger helemaal anders ging. Kortjakje, wat zoveel betekent als uitdagend geklede vrouw, bleek in de 18de eeuw een Amsterdamse prostituee. In een variant van het originele lied zong men ooit zelfs 'zondags ziet ze heer pastoor, daar spreidt zij haar beentjes voor'.
Liedjes evolueren nu eenmaal mee met de tijd. Maar er bewust aan zitten morrelen, is een gevaarlijke zet. "We kunnen wel proberen om alles onder controle te krijgen en alles op te poetsen", besluit Jacobs, "maar zo zit de werkelijkheid niet in elkaar. Via liedjes en sprookjes leren kinderen op een gesublimeerde manier met drama's of wrede dingen omgaan. Door de rijkdom van volkscultuur in te perken, maken we alleen onszelf iets wijs."