Een intiem spel met Afghaanse vrouwen

"Van mijn familie moest ik trouwen met een man die 22 jaar ouder was. Een slechte man. Hij sloeg me, liet me nooit alleen naar buiten gaan. We hebben vijf kinderen samen, waren zeventien jaar getrouwd. Toen hij werd opgepakt door de taliban omdat hij de regering steunde, ben ik met de kinderen naar België gevlucht. Ik had geen keuze. Mijn schoonfamilie wilde mijn elfjarige dochter uithuwelijken."

Vijftien vrouwen zitten in een kring rond een gezelschapsspel. Een soort geborduurde Levensweg. Wie aan de beurt is, verzet de pion en krijgt een opdracht of vraag voorgeschoteld. Wanneer de Afghaanse Nadia antwoordt, is het plots stil. De vraag was: wat betekent familie voor jou? Even vergeet je dat je in een theatervoorstelling zit. Hoewel: Wie is er bang van Fatima Sultan? past niet in een theaterhokje. De Afghaanse hoofdrolspeelsters zijn geen actrices. Er is geen script. Wat ze hier vertellen, is echt.

Ook in uw woonkamer

Theatermaakster Sara Dykmans leerde de vrouwen kennen tijdens een textielproject van Doek vzw voor nieuwkomers. Ze was meteen onder de indruk. "In die borduurgroep viel al mijn schroom weg", zegt Dykmans. "Ik durfde de vrouwen alles te vragen, en omgekeerd. Zulke open ontmoetingen tussen nieuwkomers en mensen die al hun hele leven in België wonen, zijn helaas zeldzaam."

Zo kreeg ze het idee voor Wie is er bang van Fatima Sultan?: een theatraal spel als hulpmiddel om culturen samen te brengen. De eerste 'voorstellingen' gaan door in de bibliotheek in Borgerhout, maar iedereen kan het spel en de vrouwen ook bij zich thuis ontvangen. Dat de Afghaanse vrouwen het geborduurde spel zelf maakten, thee en koekjes meebrengen zorgt voor een instant gezelligheid en open sfeer. Net als het feit dat het 'women only' is.

De spelregels zijn simpel: je neemt een vraag, beantwoordt die en stelt ze dan aan iemand anders uit de kring. Dykmans: "Het is belangrijk dat toeschouwers ook zelf antwoorden. De Afghaanse vrouwen stellen zich kwetsbaar op, dan is het logisch dat wij hetzelfde doen." Het gaat om vragen als: beschrijf de plek waar je bent opgegroeid, en welke culturele gebruiken vind jij vreemd? Vrij banale vragen die voor verrassend diepe gesprekken zorgen. Zoals wanneer een vrouw haar prachtige ouderlijke woonst in het centrum van Kabul beschrijft. Om er dan aan toe te voegen dat haar moeder het huis heeft verkocht om de smokkelaar te betalen zodat zij naar België kon vluchten.

Vooroordelen op hun kop

Vooroordelen worden op hun kop gezet. Samina, met hoofddoek en lang kleed, antwoordt volmondig 'ja' op de vraag of ze zich vrij voelt in haar kledingkeuze. Terwijl Lies moet toegeven dat ze vaak problemen heeft om kleren te vinden waar ze zich goed in voelt.

De vragen en Afghaanse vrouwen die deelnemen wisselen per spel, zo is geen enkele 'voorstelling' hetzelfde. Er worden ook Afghaanse voorwerpen rond gegeven: broches, bloesemparfums, een boerka. Sommige vrouwen doen hem even aan. "Ik zie niks. Straks val ik." Er wordt gelachen. Tot Nadia vertelt dat ze er zeventien jaar één heeft gedragen. "Ik hield van korte rokjes, mijn man verkoos een boerka. De eerste maanden viel ik inderdaad vier keer per dag."

De vrouwen vertellen over liefde, afkomst en de Belgische gebruiken die zij vreemd vinden. "Waarom moet je hier altijd telefoneren voor je ergens langs gaat? Heb je echt een afspraak nodig om je eigen zoon in zijn huis te bezoeken?"

Op sommige vragen, zoals over de taliban, komt geen antwoord. En dat mag. "Dat was de afspraak", zegt Dykmans. "Ik heb echt hun vertrouwen moeten winnen. Sommige vrouwen slepen een verleden mee waar ze niet over kunnen of willen praten."

Ook Kamela moest even overtuigd worden. "Maar het is goed om mijn Nederlands te oefenen. Daarbij: thuis zit ik toch maar alleen als de kinderen naar school zijn." Nadia doet vooral mee om "negatieve vooroordelen over haar cultuur" bij te sturen. "Al heb ik intussen zelf al evenveel bijgeleerd over de Belgische cultuur."

Vanavond première om 19.30 uur in Borgerhout, daarna in 't Werkhuys in Borgerhout of bij je thuis, wildevlechten.be