Liever condoom dan abortus

De paus deed zijn uitspraak tijdens de terugvlucht uit Mexico, waar hij de voorbije week op bezoek was. In een gesprek met reporters op het vliegtuig liet hij zich ontvallen dat kunstmatige anticonceptie in extreme situaties wel mag om een zwangerschap te vermijden.

"In tegenstelling tot abortus is het vermijden van een zwangerschap geen absoluut kwaad", klonk het. In sommige gevallen is het zelfs "een kleiner kwaad", waarna hij verwees naar een opmerkelijke beslissing van een van zijn voorgangers: paus Paulus VI. Die gaf katholieke nonnen in Afrika de toestemming om de pil te nemen, omdat het risico op verkrachting te hoog was.

In extreme omstandigheden moet een condoom of de pil volgens de huidige paus dus kunnen. En laat het zikavirus nu net zo'n uitzonderlijke situatie zijn. In Zuid-Amerika zijn duizenden zwangere vrouwen besmet. Finaal mag er nog steeds geen bewijs zijn dat het virus mee verantwoordelijk is voor de vele baby's met te kleine schedel die de voorbije maanden zijn geboren, de paniek neemt hand over hand toe. En dus gaan de vrouwen wanhopig op zoek naar een manier om hun zwangerschap te beëindigen.

Maffia

Iets wat hoegenaamd niét mag van de katholieke kerk. "Abortus kan nooit toegestaan worden", benadrukt Franciscus. "Zelfs niet voor vrouwen die een foetus dragen met ernstige hersenschade door het zikavirus. Abortus is een misdaad. Het is een persoon vermoorden om een andere te redden. Dat is wat de maffia doet. Het is een absoluut kwaad."

Vrouwen mogen dus vermijden dat ze zwanger worden van een baby met een kleine schedel. Maar eenmaal het kwaad is geschied, mogen ze van de katholieke kerk niet meer ingrijpen. Want hoewel een zeer ernstige diagnose is, gaat het hier niet om een "doodvonnis", aldus Bernardito Auza, de permanente vertegenwoordiger van het Vaticaan bij de VN.

Hoe dan ook is het opmerkelijk dat paus Franciscus deze keer duidelijk aangeeft dat anticonceptie in bepaalde gevallen mag. Toen hij eind vorig jaar enkele Afrikaanse landen bezocht, zei hij nog dat er "grotere problemen zijn dan aids" toen hem gevraagd werd of anticonceptie geen instrument kon zijn in de strijd tegen hiv.

Waarom hij nu precies een bocht neemt, kan ook theoloog Didier Pollefeyt (KU Leuven) niet zeggen. "Misschien omdat het om 'zijn' continent gaat (paus Franciscus is een Argentijn, SV)? Geen idee."

Hoe dan ook mogen we de uitspraak van Franciscus niet verwarren met een katholieke vrijgeleide voor anticonceptie. "Voor de kerk blijft dat nog steeds een kwaad", legt Pollefeyt uit. "Maar de paus baseert zijn redenering op de proportionaliteit, waarbij twee kwade dingen tegen elkaar worden afgewogen. Binnen de kerkelijke leer bestaat die argumentatie al veel langer. Als je honger hebt, is het in extreme omstandigheden bijvoorbeeld toegestaan om brood te stelen. Het kleiner kwaad wordt gedoogd in functie van het groter kwaad."

In theorie zou Franciscus dit ook bij andere cases kunnen toepassen. Een vrouw in armoede die nu nauwelijks haar tien kinderen te eten kan geven of een vrouw van wie de man besmet is het met hiv-virus: die kunnen volgens die redenering ook aanspraak maken op de pil of een condoom.

"Klopt", zegt Pollefeyt. "Die proportionaliteit kun je bij alle morele argumentatie gebruiken. Al heb je binnen de kerk ook een strekking die zegt dat bepaalde dingen intrinsiek slecht zijn, ongeacht de context. De vorige paus Benedictus bijvoorbeeld volgde die lijn. Hier verschuift de genadeloosheid van de principiële ethiek naar een moraal die zich door mensen en context laat raken. In zekere zin geeft Franciscus hier de ethiek terug aan het geweten van de mensen."