De nieuwe geestelijke ziekte: TRUMP

Het was Frank, een goede vriend uit Washington D.C., die dit vertelde. "Je kunt niet voortdurend ongerust zijn over de dingen die Donald Trump allemaal uitsteekt. Dat is uitputtend en daarom dwing je jezelf om te focussen op de mooie dingen des levens: de liefde voor je vrouw en kinderen, lekker eten, sportactiviteiten. Maar dan lanceert Trump zijn zoveelste tweet die altijd nog choquerender is dan de vorige. Ofwel paktThe New York Times uit met een nieuwe episode in de saga over de connecties tussen Trump en Poetin. En zo begint het toch weer in je hoofd te malen. Alsof je ongewild naar the next levelvan een computerspel gaat."

Frank is misschien wel de meest rustige en bedachtzame persoon die we hierover aanspraken, maar hij is zeker niet de enige Amerikaan die Trump op gezonde afstand probeert te houden. Tijdens onze rondreis begonnen meerdere mensen over de impact van het Trump-presidentschap op hun gemoedsgesteldheid. Niet allemaal reageerden ze zo evenwichtig als Frank. In Somerset, Pennsylvania, raakten we aan de praat met Ross, een van de weinige democratisch gezinde inwoners van dit stadje. Een nerveuze Ross vertelde dat hij sinds november vorig jaar in een nachtmerrie terechtkwam en geen idee heeft hoe hij eruit moet ontsnappen. "Trump is nu al zes maanden aan de macht en ik kan nog altijd niet geloven dat die oranje clown onze president is. En wat ook nog steeds niet tot mij doordringt, is dat zoveel mensen, waaronder veel van mijn buren, op die man hebben gestemd. Aanvankelijk was ik nieuwsgierig en vroeg ik aan mijn mede-burgers wat hen bezield had. Maar zulke gesprekken eindigden meestal in ruzies en ik ben er dan maar mee gestopt. Tegenwoordig mijd ik zulke confrontaties. Met mijn buren praat ik nog amper."

Negatief gedrag

Er bestaan ondertussen al wetenschappelijke termen voor de gevoelens waarmee mensen als Ross worstelen: Donald Trump Anxiety, Trump Stress Disorder, Trump Fear Syndrome. Het zijn paraplubegrippen om verschillende angst- en stress-gevoelens te beschrijven: spanning omwille van de toegenomen polarisatie in de samenleving, angst voor een permanente politieke crisis, ongerustheid over het behoud van een ziekteverzekering.

Er verschenen ook al studies over dit fenomeen. Een van de onderzoeken kreeg een titel die niet veel aan de verbeelding overlaat: Nervous Nation; An Inside Look at America's Anxiety in the Age of Trump. Uit de studie blijkt dat 59 procent van de Amerikanen sinds de presidentsverkiezingen met angstgevoelens kampt. Vijftig procent van de bevolking zou actief inspanningen doen om aan de Trump-stress te ontkomen: meer sport, politiek activisme, meer aandacht voor familie en vrienden, verzoeningspogingen met Trump-aanhangers. En meer dan 26 procent van de Amerikanen zou zich omwille van de Trump-verkiezingen bezondigen aan "negatief gedrag": ruzies met buren en vrienden, ongezond eten, meer alcohol, sigaretten en drugs.

Ook psycholoog Christopher Sterling heeft cliënten die last hebben van Donald Trump Anxiety. Sterling heeft zijn praktijk in Royal Oak, nabij Detroit. "Het begon al tijdens de campagne. Verschillende van mijn patiënten maakten zich ongerust over de harde toon van de campagne en verbaasden zich over het feit dat iemand als Donald Trump de Republikeinse voorverkiezingen kon winnen. Maar na Trumps definitieve zege kreeg ik nieuwe patiënten over de vloer die aan de verkiezingen een of andere vorm van stress hadden overgehouden. Bijvoorbeeld het feit dat Donald Trump veel over terrorisme spreekt, veroorzaakt extra angst. Anderen klagen over een moeilijk te duiden gevoel van onbehagen. Veel heeft natuurlijk te maken met de omnipresentie van de sociale media. Facebook, Twitter en allerlei nieuwswebsites versterken het crisisgevoel. En omdat die technologie 24 uur op 24 uur gevoed wordt, hebben mensen de grootste moeite om eraan te ontsnappen. Zo ontstaat de indruk dat dit land de grootste crisis uit zijn bestaan meemaakt en dat er allerlei onheil op komst is."

Ook bij supporters

Opmerkelijk is dat Sterling deze nieuw vorm van beklemming niet enkel bij Trump-tegenstanders maar ook bij supporters vaststelt. "Ook zij hebben last van het negatieve politieke klimaat en de verharding in de samenleving. Gesprekken met buren en vrienden verlopen plotseling erg stroef, familiediners eindigen in zware politieke discussies. Ook zij vertellen dat hun leven minder aangenaam is geworden. Sommigen klagen ook over het feit dat ze regelmatig beledigd worden. 'Kennissen verwijten me dat mijn opinies over vrouwen en homoseksuelen fout en achterlijk zijn', zeggen ze verontwaardigd. 'Maar ik heb toch recht op mijn eigen opinie, of niet misschien?'"

Sterling probeert zijn bevindingen aan bestaande psychologische theorieën te toetsen. "Ik kom meestal uit bij het begrip cognitieve dissonantie wat erop neerkomt dat er een onaangename spanning ontstaat tussen de opvattingen en waarden van een persoon en de realiteit. Een andere theorie is die van de psychose die je soms ziet bij mensen die in een ver land op vakantie gaan en daardoor al hun oriëntatiepunten verliezen. Sommige Amerikanen ervaren de VS steeds meer als een vreemd land omdat bepaalde veranderingen te snel gaan voor hen: nieuwe migranten die vaak Spaans spreken, oude industrieën die verdwijnen, de automatisering, de opkomst van Trump. Er zijn Amerikanen die hun eigen land niet meer herkennen en gedesoriënteerd en angstig raken."

Woekerende taboes

Sterling zegt wel dat de meeste mensen dit onprettige gevoel op eigen kracht rechttrekken. "Ze geven het negatieve politieke klimaat de juiste plaats in hun leven en concentreren zich op andere prioriteiten: hun gezin, hun familie, hun job. En als ze het gevoel hebben dat een van die prioriteiten toch aangetast wordt, dan corrigeren ze dat. Zo ken ik behoorlijk wat mensen die in de aanloop van Thanksgiving met hun familieleden afspraken om niet over politiek te praten en te vieren dat ze elkaar graag zien en best veel met elkaar gemeen hebben. Er zijn ook mensen die een Trump-loze vakantie organiseren: ze lezen even geen kranten meer, blijven weg van de sociale media en huren een vakantiehuis op een rustige plek."

Maar Sterling heeft ook cliënten die voor meer drastische oplossing gaan. "Zo is er een vrouw die besloot om zich radicaal uit het sociale leven terug te trekken. Ze sluit zich af van de media, van Facebook en wil op geen enkel moment over politiek praten. Hoe ik daarmee als psycholoog omga? Met geduld. Het is niet aan mij om dat gedrag goed- of af te keuren. Misschien is zo'n tijdelijk break wel goed voor die dame. Ik ben daarin heel voorzichtig."

Als psycholoog beleeft Sterling bijzonder boeiende tijden, maar als mens houdt hij zijn hart vast voor waar de Amerikaanse samenleving de komende jaren naartoe gaat. "De polarisatie is bijzonder hevig en ik vraag me af of voor- en tegenstanders van Trump nog ergens een middenweg zullen vinden."

Maar er zijn experts die zich minder zorgen maken dan Sterling. Robert Cooper is in Detroit directeur van de Association for Youth Empowerment en ontwikkelt verzoeningsprojecten die er onder meer voor moeten zorgen dat Trump-lovers en Trump-haters weer met elkaar leren omgaan. "Ik geloof niet in de theorie dat de Amerikaanse samenleving meer gepolariseerd is dan ooit tevoren. Deze maatschappij gaat al jaren gebukt onder enorme tegenstellingen: zwart versus blank, rijk versus arm, conservatief versus liberal, oude migranten versus nieuwkomers. Het probleem is dat die verschillen decennialang onuitgesproken bleven. We gingen ze zelfs als normaal en onherstelbaar beschouwen waardoor deze taboes ongehinderd in de samenleving konden voortwoekeren."

Doorheen de jaren heeft dat veel maatschappelijke schade veroorzaakt, zegt Cooper. "Maar na de verkiezing van Trump zijn die tegenstellingen eindelijk naar boven gekomen. Heel hevig en vaak pijnlijk. Maar zo kwam er wel een einde aan de periode van stilzwijgen en onderdrukte frustraties. Die frustraties zijn nu aan de oppervlakte en dat betekent dat we ermee aan de slag kunnen. Het komt er nu op aan om ze te kanaliseren en om te zetten in verbindende processen. Omdat we er zo lang mee gewacht hebben, zal dat veel moeite en tijd kosten. Maar op zijn minst: we kunnen nu aan de slag en dat is een ongelooflijke opportuniteit."

Dat er eigenlijk niets nieuw onder de zon is, hoorden we tijdens deze reis wel meer. Meestal van iets oudere mensen die de jaren 60 meemaakten: de moord op John F. Kennedy, de moord op Martin Luther King, de moord op Malcolm X, de moord op Robert Kennedy, de rassenrellen. Ook het Watergate-schandaal rond president Richard Nixon in de jaren 70 wordt in dit rijtje vaak aangehaald. "Het is verre van de eerste keer dat het land op zijn grondvesten davert", zei Bob Curry, directeur van een jongerenorganisatie in Hazleton, Pennsylvania. "Maar telkens bleek dat die grondvesten toch behoorlijk solide zijn. Amerika heeft sterke instellingen die elkaar controleren, een stevige grondwet, een hooggerechtshof, een krachtige academische wereld enzovoort. Dat zorgt voor stabiliteit: ook in moeilijke tijden."

Amerikaanse burgeroorlog

Sterling brengt dit punt ook ter sprake en gaat zelfs helemaal terug naar de Amerikaanse burgeroorlog van 1861-1865. "Dit land is nog altijd niet genezen van die oorlog. De tegenstellingen van dat conflict zitten blijkbaar in onze genen en verklaren deels de huidige spanningen: contrasten tussen zwart en blank, tussen conservatief en liberal, tussen stedelingen en plattelanders. Kijk naar de opwinding die ontstaan is over de vernietiging van een aantal standbeelden die dateren uit de burgeroorlog en door velen beschouwd worden als racistisch en anti-Afro-Amerikaans. De arbeiders die die oude monumenten moeten vernietigingen, dragen maskers en een kogelvrije vesten: kwestie van zich te beschermen tegen de boosheid van conservatieve heethoofden. De spanningen zitten bijzonder diep, het gaat nog enkele generaties duren vooraleer we daarmee klaar zijn."