Eigen haard is longziekte waard
Wie fijnstof zegt, denkt vooral aan drukke snelwegen en steden, maar binnenshuis is het probleem minstens even groot. Is het straks gedaan met gezelligheid aan de open haard?
Wat niet ziet, niet deert, het is helaas niet van toepassing op fijnstof. Het inademen van ultrakleine partikels (kleiner dan 2,5 micrometer) heeft ondertussen vele bewezen gezondheidsnadelen, zoals verhoogd risico op hart- en vaatziekten, toename van het aantal longkankers en schadelijke effecten tijdens de zwangerschap. Luchtvervuiling kost ons gemiddeld negen maanden van ons leven.
Maar waar onze focus vaak op de uitstoot door verkeer en industrie ligt, negeren we de belangrijkste bijdrage: onze eigen huishoudens. Volgens cijfers van de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (Ircel) komt liefst 59 procent van de hoeveelheid fijnstof van processen zoals houtverbranding in kachels en haarden, van koken, en in mindere mate van kaarsen en cosmetica.
Uit Brits onderzoek uit 2012 bleek dat er wereldwijd meer mensen sterven door blootstelling aan fijnstof binnenshuis dan door blootstelling in de buitenlucht. Een experiment van innovatiecentrum TNO in Eindhoven toont dat 90 procent van de totale blootstelling aan fijnstof binnenshuis plaatsvindt, wat ongeveer overeenkomt met de tijd die we binnenshuis doorbrengen.
"Er is een sterke samenhang tussen buiten en binnen", zegt milieu-epidemioloog Tim Nawrot (UHasselt). "Die deeltjes zijn zo klein dat ze op een gegeven moment toch zullen binnensijpelen." Die samenhang beseffen we vaak niet. Binnenshuis ontsnappen aan het deken van fijnstof dat over ons land ligt lijkt dus niet meteen aan de orde.
Meer zelfs. De piekmomenten die we kennen uit het verkeer, zien we ook terug in de huiskamer. Vooral tijdens en na het eten, toont het onderzoek van TNO. "Binnenshuis roken blijft natuurlijk de grootste risicofactor, maar bakken, frituren en zeker wokken zijn nefast, zeker zonder goede dampkap", zegt professor algemene gezondheidszorg Dirk Avonts (UGent). Vaak is de zuigkracht ontoereikend, niet functioneel geplaatst of gewoon niet goed gebruikt. "Dat lawaai vinden velen nu eenmaal niet fijn."
Ook gezellig hout stoken in de haard of kachel kan tot zo'n piekmomenten leiden en die stabiliseren zich vaak pas na twee tot drie uur, ruim voldoende om schade aan te richten.
Maatschappelijk plaatje
"Vijf procent van de hartinfarcten doet zich voor door zo'n piekconcentratie en ook een astma-aanval zal zich sneller voordoen bij astmapatiënten", zegt Nawrot. Avonts merkt dat goed isoleren vaak niet samengaat met tijdig ventileren. Dat is nochtans een belangrijk element om fijnstof uit huis te weren. "Zeker in de winter durven we dat te vergeten."
De luchtverontreiniging dramatiseren is echter niet nodig, vinden de experts. De industrie doet inspanningen en ook de gemiddelde verkeersuitstoot neemt af. "Het is sowieso een en-enverhaal, gezien de buitenlucht ook de situatie binnenshuis beïnvloedt", zegt Ben Nemery (KU Leuven) van het Centrum Omgeving en Gezondheid.
Toch leggen open brieven, zoals die van Brusselse wetenschappers en artsen in oktober, vaak de nadruk op verkeer en beleid, niet op de verantwoordelijkheid van de burger. "Wie de buitenlucht inademt, heeft nu eenmaal geen keus en daar kan het beleid een directe impact op hebben", zegt Avonts.
Toch denkt fijnstofspecialist Nemery dat het beleid ook verder kan en zal gaan dan advies over onze privésituatie. "Op termijn komt er een verbod op het verbranden van hout in kachels of haarden, zoals ze in Londen al in 1956 hebben ingevoerd. Ik vind dat ook gezellig hoor, maar het past gewoon niet binnen het maatschappelijke plaatje."