Geluk schuilt in een klein boekje

IK ben het eens met Hugo Camps, die eerder in deze krant poneerde: 'Geluk is als sneeuw. Het overkomt je in vlagen en slagen.' Waarmee hij meteen het zoveelste geluksonderzoek met de grond gelijkmaakte. Persoonlijk vind ik dergelijke onderzoeken altijd wel fascinerend, al was het maar om de sociologische relevantie. Maar ik heb wel een bijzondere hekel aan opgedraaide Duracell-konijnen zoals de Amerikaanse geluksgoeroe Robin Sharma, die elke week vanuit een hotelsuite op een of andere exotische bestemming een nieuwe techniek of bevinding predikt 'to become epic' of 'a master of your own life'. Zo vermoeiend. Zo steriel. Conditioneer jezelf, ban negatieve emotie als een efficiënte robot en gij zult dartel door het leven huppelen. Soms wil een mens gewoon op de grond blijven liggen en er een hele doos Kleenex op een avond door jagen, zonder zich schuldig te voelen. Om de volgende dag weer recht te kruipen en de lege fles wijn en de zelfhulpboeken met een smak in de vuilnisbak te gooien.

Maar met één uitspraak van Sharma ben ik het wel eens: 'Books saved my life'. Ik heb net een scheidingsjaar achter de rug waarin ik verpletterd werd door een rollercoaster van verdriet, angst, onmacht, woede en teleurstelling, met af en toe daartussen een flard geluksgevoel. Net genoeg om me op de been te houden. Maar tussen twee sneeuwvlagen door was het een bikkelharde strijd. En omdat je niet altijd in de armen van dierbare vrienden kunt schuilen, zocht ik troost in boeken. Op de donkerste momenten schreef ik, vaak op nachtelijk uur, ellenlange mails... Ik heb ze onlangs geprint, als rituele afsluiting van een emotionele periode. Een schoendoos vol gekwetst papier. Ik denk eraan om ze ooit te publiceren. Een soort moderne mailversie van Romeo en Julia, weliswaar zonder literaire pretentie. En nog minder vanuit de presumptie dat mijn verhaal zo uniek is. Integendeel, de pijnscheuten van het gekwetste hart zijn universeel, overal ter wereld snijden ze tot in het diepste wezen van elke mens die de moed heeft lief te hebben.

Troostende verhalen

Maar net die universaliteit en herkenbaarheid relativeert ook het eigen lijden. Door het verhaal te delen, kan het troost en misschien zelfs moed geven aan anderen. Zo vertelde een vriendin, die psycholoog is, over een 70-jarige man die in haar praktijk was beland. Hij had zijn dochter op veel te jonge leeftijd verloren in een verkeersongeval, maar de pijn van zijn liefde die niet mocht zijn, was voor hem nog veel ondraaglijker. Dat de vrouw van zijn leven niet de moed had om voor hem te kiezen, dreef hem tot wanhoop. Welnu, een dergelijk verhaal biedt mij veel meer troost dan de zoveelste spirituele mantra die dicteert dat je geluk in jezelf moet vinden.

Een ander verhaal waar ik de laatste tijd vaak kracht uit heb geput is dat van Danny Verbiest, u weet wel, het alter ego van de buiksprekende hond. Sinds de verkoop van zijn aandelen in Studio 100 leidt hij een gemoedelijk en gelukkig bestaan in de luwte. Maar dat is niet altijd zo geweest. Tijdens een interview vertelde hij me over de beginperiode van Samson & Gert. De opnames en het schrijven van scripts lieten hem slechts vier uur per nacht slaap toe, in een ijskoude caravan waarin hij na zijn scheiding zijn intrek had genomen. Geld had hij niet, maar hij mijmerde over het geluk dat hij in die beproevende periode vond aan de oever van een meer, kijkend naar een moedereend die met haar kuikens voorbij zwom.

Een gestolen geluksmoment dat qua cliché niet zou misstaan in de scheurkalender van Bond zonder Naam, maar in de context van zijn levensverhaal was dit voor mij een bemoedigend voorbeeld van veerkracht en doorzettingsvermogen. Laten dit nu net twee eigenschappen zijn die onmisbaar zijn om je eigen weg te banen. Zo heb ik althans aan den lijve ondervonden.

Iedereen heeft een verhaal

Toen ik drie jaar geleden op het idee kwam om onder het vaandel van StoryBox levensverhalen van mensen te vereeuwigen, was dat het resultaat van mijn persoonlijke zoektocht naar geluk. Ik had net mijn vaste job als hoofdredactrice van een glamourmagazine vaarwel gezegd. Wat voor velen een droomjob leek, gaf mij geen voldoening. Mijn pad lag ergens anders, ik wist alleen nog niet waar.

'Wat doet mijn hart sneller slaan?' De vraag die je in dergelijke omstandigheden dient te beantwoorden, lijkt simpel, maar het antwoord vinden is dat niet noodzakelijk. Maanden van introspectie en existentiële gesprekken met gelijkgestemde zielen brachten me stap voor stap dichter bij mijn waarheid. Ik ontdekte dat het levensbeschouwelijke interview aan de basis lag van mijn verknochtheid aan de journalistiek. Een diepgaand gesprek van mens tot mens, over het hindernissenparcours van het leven. Of ik nu aan tafel zat met F1-piloot Jacky Ickx, ontwerper Armani, actrice Juliette Binoche of een vergeten Miss België die dertig jaar geleden haar kroontje kreeg... Elk verhaal bracht me inzicht en wijsheid, ongeacht de naamsbekendheid van het hoofdpersonage. Mode-icoon of regentes snit en naad, jong veulen of oude bes, dakloze of huisjesmelker, beauty of beest... Iedereen heeft een verhaal.

Zo interviewde ik voor StoryBox een 80-jarige man die ogenschijnlijk een niet noemenswaardig leven had geleid. Getrouwd met het meisje om de hoek toen hij nog net geen twintig was. Met haar één kind op de wereld gezet en de rest van zijn volwassen leven in functie van zijn gezin geleefd. Zij was bejaardenhelpster en hij onderhoudsman, kleine figuranten in een groot ziekenhuis. Geen gewichtige avonturen of wapenfeiten om vereeuwigd te worden, maar de intensiteit waarmee hij elke minuut bewust leefde, was dat des te meer. Hij was al kind mishandeld door een alcoholverslaafde vader, opgegroeid in een van de eerste deprimerende sociale appartementsblokken van Antwerpen. Zijn vader was uit de ouderlijke rechten ontzet en samen met zijn alleenstaande moeder en vijf zussen had hij de beproevingen van de oorlog overleefd. Heel zijn daaropvolgend leven had hij zich laten leiden door de vastberadenheid zijn verleden te overtreffen. Hij verzorgde zijn moeder tot aan haar sterfbed, dronk nooit een druppel alcohol en meed elke vorm van agressie - tenzij zijn rechtvaardigheidsgevoel uitgedaagd werd.

Het leven was mild voor hem, tot een dronken bouwvakker hem en zijn gezin op een zomerse dag van de weg reed en hij zijn vrouw als een lappenpop op het asfalt zag belanden. De stoppen sloegen door, maar uiteindelijk focuste hij op zij die hem dierbaar waren. Zijn vrouw overleefde het ongeval, maar zou nooit meer dezelfde zijn. Dertig jaar en vele zorgen later is hij nog steeds niet verbitterd. Hij geniet van elk moment, vanuit zijn verstelbare ergonomische zetel in een klein appartementje, met haar naast zijn zijde in haar identieke fauteuil.

Waarheid versus wordporn

Dergelijke interviews hebben me geleerd dat zingeving in kleine verhalen schuilt. En niet zozeer in de tsunami van gelukcitaten die het nieuwsoverzicht op Facebook elke dag opnieuw overspoelt. Waarbij gepolijste vrijblijvendheid de boodschap aan kracht doet inboeten. Of het nu gaat om een reclamespotje van Oral B of een esoterische wijsheid: overdaad schaadt.

In eerste instantie was ik nog gecharmeerd door quotes weggeplukt van websites als MrNeverGiveUp.com of ThinkExist.com. Een dagelijkse portie existentie als antidosis op de oppervlakkigheid van de sociale media. Maar uiteindelijk is het niet meer dan gratuite 'wordporn', getuige daarvan de gelijknamige website die grossiert in spirituele citaten. Geluk is big business, ook in de virtuele wereld van het internet. Op elk moment van de dag is er wel een geluksgoeroe die zijn wijsheden deelt met de rest van de wereld via een massaal gevolgde webinar.

Maar er is een uitzondering. Een citaat dat op internet al zo vaak gekopieerd werd, dat de auteur ervan niet langer te achterhalen is: "Maybe it's not about the happy end, maybe it's about the story". Vanuit mijn ervaring als schrijfster van levensverhalen kan ik dat alleen maar bevestigen. Zo leverde ik twee jaar geleden een StoryBox met een blanco boek, enkel het voorwoord was geschreven. Daarin vroegen de zes kinderen aan hun verlamde moeder haar levensverhaal te delen. Omdat ze na de dood van haar ouders zelf worstelde met onbeantwoorde vragen. Naarmate de ziekte haar meer in de greep kreeg, wou ze meer dan ooit haar inzichten en herinneringen delen met het nageslacht.

In januari van vorig jaar spraken we af voor een eerste interview. Ze was openhartig en vastbesloten een positief verhaal na te laten. Toch was haar pad er één van vele omwegen en valkuilen. Viermaal getrouwd, telkens weer zoekend naar de beschermende vaderfiguur die ze zo had gemist als jong meisje. Uiteindelijk was ze zelf tot dat besef gekomen, en had ze dan toch een man gevonden die een einde maakte aan haar onrust. Het verhaal kent geen happy end. Ze overleed vooraleer het boek gedrukt was, maar de uitdagingen die ze tijdens haar leven had overwonnen, heeft ze nog wel kunnen delen met haar kinderen. En uiteindelijk is dat misschien wel de essentie.

Bergen beklimmen

"Vertel je verhaal. En anderen zullen de moed vinden om hun bergen te beklimmen." Dixit Paulo Coelho, die met zijn roman The Alchemist al 335 weken in The New York Times Best Sellers List prijkt en met meer dan 25 miljoen likes op Facebook meer volgelingen heeft dan de paus. Onder de dekmantel van romanschrijver reikt Coelho miljoenen lezers de sleutel aan in hun zoektocht naar geluk.

Minder bekend in onze contreien, maar minstens zo diepgaand, is Clarissa Pinkola Estès, wiens debuutroman Archetype van de ontembare vrouw aan zijn 24ste herdruk toe is. Twintig jaar na publicatie is het nog steeds relevant. Het boek is een soort lijvige Stoner, een echte kloefklapper die in mijn directe omgeving uitgroeide tot een stille hype. Het is niet meteen een stationsromannetje om op de trein te lezen, maar voor mij persoonlijk was het boek een reddingsboei tijdens een bewogen jaar. Ik was dan ook zeer aangenaam verrast door Estès' conclusie: "Ik zeg mensen dat ze zelf naar de verhalen uit hun eigen leven moeten graven, en ik eis het van hen die ik onderwijs... Kijk naar je eigen familie, je eigen leven. Het is niet toevallig dat grote genezers en grote schrijvers dezelfde raad geven... In absolute zin worden we in staat gesteld het verhaal als medicijn toe te passen..."

Feit is dat ik telkens weer verbaasd ben door de patronen die opduiken binnen een familiestamboom. En de mensen die ik interview zijn zich er vaak niet bewust van, tot ze hun eigen verhaal lezen. Dankzij dit inzicht start bij velen van hen een proces om zich los te maken van hun verleden, om vervolgens in alle vrijheid hun eigen verhaal te kunnen schrijven.

Jonathan Adler, een van de honderd geluksonderzoekers die Leo Bormans aanschreef voor The World Book of Happiness, publiceerde studies over de psychotherapeutische waarde van verhalen over de aanslagen van 11 september. Zijn conclusie: "Besef dat je zowel hoofdpersonage als verteller bent van jouw levensverhaal. Je kunt dus zelf de plot bedenken van het verhaal dat je zal leven."

Is geluk echt maakbaar?

Met zijn stelling sluit Adler aan bij de hedendaagse overtuiging dat we verantwoordelijkheid dragen over ons eigen geluk, maar vanuit historisch perspectief blijft het voer voor discussie. De positieve psychologie heeft het overgenomen van de filosofie, waarvan de krijtlijnen werden geschreven door Aristoteles en Epicurus. De wetenschappelijke interesse voor de maakbaarheid van geluk is in ieder geval nog nooit zo groot geweest als vandaag.

Lang voor de grote hype maakte de Amerikaanse professor James Pennebaker er zijn levenswerk van. Dertig jaar geleden startte hij aan de University of Texas een grootschalig onderzoek naar het effect van 'free writing', met als resultaat het onweerlegbare bewijs dat vijftien minuten per dag schrijven ons helpt in het bestrijden van hoge bloeddruk, hartaanvallen en depressie. In The Secret Life of Pronouns beschrijft hij hoe autobiografische auteurs die een grote variëteit aan persoonlijke voornaamwoorden gebruiken meer lachen en minder aspirines slikken dan zijn die enkel vanuit de ik-vorm vertellen.

Zeker is dat we in deze tijden van Facebook en andere sociale media nog nooit zo veel over onszelf hebben geschreven. Maar door het gebrek aan context vervaagt al deze verbale popcorn tot ruis. De overdosis aan informatie creëert een toenemende vraag naar authenticiteit, persoonlijke relevantie en betekenis. Facebook verheft ons tot de curatoren van ons eigen leven. Het adagium dat iedereen een verhaal te vertellen heeft, wordt stilaan gemeengoed, maar slechts weinigen weten hoe eraan te beginnen.

Ik word steeds meer benaderd door aspirant-schrijvers die mijn hulp inroepen in hun gevecht met het witte blad. Ze willen hun verhaal zelf schrijven om het vervolgens te delen met de wereld en dan slaat plots de pleinvrees toe, de angst voor de openbaarheid. Vandaar dat ik me tijdens schrijfworkshops niet concentreer op grammaticale spitsvondigheden of neologismen om indruk mee te maken. Wie een onvergetelijk verhaal wil schrijven, moet in de eerste plaats de registers opentrekken, de rode draad in het verleden ontdekken om vanuit dat besef een nieuw verhaal te schrijven. Perpetuum mobile...

De meesten onder ons ervaren geluk dan ook zoals de getijen, een cyclische beweging waarop we maar geen vat lijken te krijgen. Na vloed trekt de golf van geluk weg, en hoe groter de golf, hoe groter de leegte die achterblijft.

In het kader van StoryBox heb ik tal van grootouders gevraagd hun sleutel tot geluk te delen met het nageslacht. En vaak luidde het antwoord: tevreden zijn in het moment. Mindfulness uit een tijdperk dat pootjebaden in een kabbelend beekje gelijk stond aan geluk. Ouderwetse berusting in mediocriteit versus het epische verlangen om te surfen op golven van dertig meter hoog. Vraag is waarom we ons vandaag zo vaak in het avontuur storten. Voor de vluchtige roes van de kick? Of omdat we de kans grijpen ons eigen verhaal te schrijven?

Meer info over schrijfworkshops en storybox: www.thestory.life