Het stadsleven zoals het is in Congo
Met Urban Now: City Life in Congo duikt museum Wiels de stedelijke jungle van Congo in. Filip De Boeck toont samen met fotograaf Sammy Baloji een wereld die dromen koppelt aan de rauwe realiteit.
Congo droomt van een betere toekomst. Billboards van ongebouwde luxueuze steden zoals La Cité du Fleuve kleuren er al jaren het straatbeeld. Ze tonen een utopische wereld ontworpen voor een onbestaande middenklasse en staan in schril contrast met de werkelijkheid.
De Congolese stad is er erg aan toe. De erfenis van de koloniale periode is grotendeels in verval geraakt. De stad is bezaaid met onsamenhangende fragmenten, een versplintering van de vervlogen moderniteit. Dat contrast vormt de trigger voor de samenwerking tussen de Congolese fotograaf Sammy Baloji en de Brusselse antropoloog Filip De Boeck.
De beelden van Baloji tonen op het eerste zicht een uitzichtloze situatie van verpauperde buurten, maar dat blijkt niet helemaal te kloppen. "De koloniale architectuur in de Congolese stad is weliswaar in verval geraakt, toch biedt ze ook een ruimte voor nieuwe vormen van samenlevingen", legt De Boeck uit.
"Dat gebeurt bijvoorbeeld in en rond het OCPT-gebouw in Kinshasa, dat in het bezit is van het ministerie van Telecommunicatie. Het ministerie kan het personeel al 150 maanden niet meer uitbetalen. Daarom bieden ze hun ruimte, een groot modernistisch gebouw, aan als gratis verblijfplaats voor de gezinnen van de ambtenaren die er werken. Zo'n driehonderd mensen leven er samen. Die vinden het geweldig dat ze een gratis dak boven hun hoofd hebben.
"Het gebouw in zijn geheel is een stad in een stad geworden met een kerkje, een politiestation en een restaurant. Het toont de vindingrijkheid die de Congolees aan de dag legt in economische schaarste. De straat rondom het OCPT-gebouw is al jaren een modderpoel, door toedoen van een lekke regenpijp. Auto's kunnen er niet doorrijden en bestuurders moeten langs een lokaal marktje om verder te kunnen. De marktkramers krijgen zo meer volk over de vloer, waardoor de disfunctionaliteit van het gebouw in het voordeel van de lokale bewoner wordt gebogen."
Bergen en gaten
De situatie rond het OCPT-gebouw is een mooi voorbeeld van de heropvulling van een stedelijk gat ontstaan uit de koloniale erfenis. De tentoonstelling zoomt verder in op 'bergen' en 'gaten' in het stedelijk landschap. Het zijn beeldende termen voor de materiële toestand van de Congolese stad. De Boeck maakt gebruik van een onderzoekstechniek die hij stedelijke acupunctuur noemt.
"Sammy neemt zijn camera bij de hand, ik mijn pen. Samen strijken we neer op specifieke plekken in de stad en steken er onze analytische naald in. Soms is die plek een koloniaal gebouw, maar het kan net zo goed een begraafplaats zijn, of een straat, of een veld. Het zijn plekken waar publieke ruimte ontstaat. We verbinden de zenuwcentra en dat laat ons toe om verhalen te vertellen over de stad.
"Het idee van de berg vertrekt vanuit de prekoloniale wereld, voor de Belg er arriveerde. Bergen waren belangrijke punten die de Congolese identiteit mee bepaalden. Landchefs streken er neer en bouwden er dorpen boven op de top. Door hun rijkdom zijn bergen plaatsen die door meerdere partijen geclaimd worden. Aan de hand van de berg kun je de geschiedenis vertellen van kolonisatie, van macht en van soevereiniteit."
Landchef versus bulldozers
Een pakkende film van Baloji toont hoe het berggebied rond de stad Fungurume met de grond gelijk gemaakt wordt door een Amerikaans mijnbouwbedrijf en hoe 15.000 lokale bewoners moeten wijken voor de plannen. Baloji confronteert beelden van voorbijdenderende bulldozers met die van de plaatselijke landchef Mpala, die een lijst voorleest van alle chefs die ooit over het gebied hebben geregeerd.
"Vandaag is die berg een 'gat' geworden", stelt De Boeck. "Het gat geeft een beeld van de huidige toestand in de Congolese stad weer: de holtes die mijnbouwers achterlaten, de kuilen van talloze anonieme graven in en rond de stad, de gaten in het wegdek.
"De lokale bevolking is het gat gaan gebruiken als metaconcept, om zin te geven aan de vaak penibele kwaliteit van het leven in de postkoloniale stad. De tentoonstelling zoomt in op de vraag hoe die zingeving plaatsvindt, hoe Congolese stedelingen de postkoloniale 'put' vullen met betekenis en nieuwe mogelijkheden."
Urban Now: City Life in Congo van Sammy Baloji & Filip De Boeck is nog tot 14 augustus te zien in Wiels.