Onterecht bezorgd of onterecht gerustgesteld

Voor 15 à 20 euro kun je je badkamer omdopen tot labo. Tenminste, als je de advertenties mag geloven. Merken als Mylan of Veroval beweren dat je met hun testkits zelf kunt achterhalen of je de ziekte van Lyme, een urineweginfectie of maagzweer hebt. Ook een schildklier-, prostaat- of vruchtbaarheidsprobleem kan makkelijk getraceerd worden. Het enige wat je nodig hebt, is een half uur tijd en een eigenhandig genomen staal urine, bloed, stoelgang of sperma.

Volgens Hilde Deneyer van het Vlaams Apothekers Netwerk is de markt de laatste twee jaar erg veranderd. Er zijn vandaag tientallen zelftests beschikbaar. Deneyer noemt het een positieve evolutie. "Mensen zijn veel meer met hun gezondheid bezig en zoeken naar manieren om daar vat op te krijgen."

De tests die apothekers aanbieden, zijn volgens haar een goed antwoord. "Ze zijn wetenschappelijk onderbouwd." En ook, de apothekers geven duiding. "Het is belangrijk dat iemand die een colorectale test wil, hoort dat bloed in de stoelgang niet per definitie gelijkstaat aan kanker."

Het aanbod aan zelftests mag dan geboomd zijn, volgens Lieven Zwaenepoel van de Algemene Pharmaceutische Bond blijft de interesse van de burger vooralsnog beperkt. Cijfers mag hij niet delen. "We zien een geleidelijke toename van enkele honderden tot duizenden stuks per jaar, maar geen consumentenhype."

Na de klassieker die de zwangerschapstest is, is de test om zelf een besmetting met hiv op te sporen, het populairst.

De meeste tests hebben, zo beweren de aanbieders, een betrouwbaarheid die rond de 90 procent ligt. "Die cijfers zijn niet uit de lucht gegrepen", klinkt het bij de bond. Al benadrukt die ook de risico's. "Op een groep van honderd zijn er dus telkens wel enkele missers. Er zijn dus mensen die onterecht bezorgd zijn, maar evengoed die onterecht gerustgesteld worden."

Levert een zelftest een positief resultaat op, dan zullen sommige landgenoten meteen naar een specialist stappen. Dat ervaart professor endocrinologie Bart Van der Schueren (UZ Leuven). Hij vindt dat geen goede evolutie. "De huisarts is een belangrijke speler in de eerstelijnszorg. Hij of zij kan de resultaten van zulke tests laten valideren en inschatten of een doorverwijzing echt nodig is. Een leek kan dat niet altijd, met als gevolg: nog langere wachtlijsten bij de specialist."

Een leek kan ook voorbarige conclusies trekken. Een afwijking in de schildklier hoeft niet te wijzen op een permanent probleem, maar kan veroorzaakt worden door een prille zwangerschap. Maar ook: iemand die goede suikerwaarden heeft, kan wel morbide obees zijn en daarvoor hulp nodig hebben.

Nuttig voor opvolging

Van der Schueren heeft geen problemen met de tests an sich. "Ze zijn laagdrempelig. Er valt een barrière weg voor wie niet naar de huisarts wil." Tegelijkertijd ziet hij de tests niet écht als een oplossing. "Want bij een positief resultaat zal je nog altijd naar een arts moeten trekken, die vervolgens een gevalideerde labotest laat afnemen. Ik vrees dat het vooral medische overconsumptie in de hand werkt."

Artsenvereniging Domus Medica vindt de tests alleen maar nuttig voor de opvolging van bepaalde ziektes. "Voor iemand die diabetes heeft en maandelijks op controle moet, kan dit eenvoudiger zijn", klinkt het. De vereniging ziet de meerwaarde van veel andere tests niet, en vreest dat ze mensen onnodig in de kosten jagen.

"Velen weten namelijk niet waarop ze moeten testen. Stel dat je je slap voelt: check je dan je ijzergehalte, kijk je of je in de menopauze bent, of onderzoek je of er een tumor aan het groeien is? Een arts gaat logischer te werk: die vertrekt vanuit jouw verhaal en klachten en kijkt daarna pas of een test de diagnose bevestigt."

De populairste zelftests

(zwangerschapstesten niet meegerekend)

1. HIV
2. Drugs
3. Allergie
4. Cholesterol
5. Menopauze
6. IJzer
7. Maag (infectie met Helicobacter pylori)
8. Occult (niet zichtbaar) bloed in stoelgang (darmkanker)
Bron: Algemene Pharmaceutische Bond (APB)