Vladimir Poetin de tsaardie nooit glimlacht

De president staat laat op, pas om iets na twaalf uur neemt hij zijn ontbijt. Hij begint heel eenvoudig - er is altijd magere kaas - maar het warme gedeelte is ruimer: omelet en soms havermoutpap. Hij houdt van kwarteleitjes, drinkt vruchtensap en zijn voedsel is steevast vers. Regelmatig worden mandjes met zijn favoriete ingrediënten bezorgd, recht vanop de landbouwgronden van patriarch Kirill, de hoogste religieuze leider in Rusland. Daarna wordt de koffie opgediend.

De eerste twee uur brengt hij zwemmend door, ook al zijn de hovelingen dan al ontboden. Hij draagt een zwembril en zwemt crawl aan een stevig tempo. De president houdt van die momenten alleen, volgens zijn politieke adviseurs wordt veel van het Russische beleid dan en daar bepaald.

De hovelingen grappen, lummelen en kruisen de benen in de gelakte houten wachtkamers. Hij zoekt ze zelden snel op. Ze zeggen dat drie, misschien vier uur de normale wachttijd is voor een minister. Hij houdt ervan wat tijd in de fitnesszaal door te brengen, waar het Russische nieuws op televisie te zien is. Hij geniet er meer van de gewichten dan van de hometrainers.

Soms leest hij na het zweten. De reden is dat hij tot laat in de nacht werkt. Hij ontbiedt zijn mannen op de uren dat hij mentaal helder is - de koude uren wanneer alles duidelijk is. De boeken die hij het interessantst vindt, zijn geschiedenisboeken. Hij leest aandachtig. Zware, respectabele volumes: over Ivan de Verschrikkelijke, Catharina II en Peter de Grote.

Soms gaat het gerucht dat hij een roman gelezen heeft. De president zou in 2006 een thriller gelezen hebben waarin mannen uit de arbeidersklasse Tsjetsjenen en politieagenten in elkaar slaan en het regeringsgebouw met machinegeweren heroveren op corrupte dieven - Sankya van Zakhar Prilepin.

Mensen die beweren zijn slaapkamer te kennen, zeggen dat hij erg genoten heeft van Het derde rijk, een verhaal over een denkbeeldige Latijns-Amerikaanse historicus uit 2054 die vertelt over de exploten van Tsaar Vladimir II, de heerser die heel het Russische land bij elkaar bracht. Maar zijn hovelingen willen dat een ding duidelijk is: de president is geen lezer.

Hij neemt de tijd om zich te wassen, neemt een koud en een warm bad. Dan kleedt de president zich aan. Hij verkiest op maat gemaakte pakken in conservatieve kleuren, zijn dassen zijn meestal sober.

Vervolgens komt de macht. In de vroege namiddag leest hij nota's, dat gebeurt meestal aan zijn zware houten bureau. De president gebruikt alleen de veiligste technologieën: rode mappen met papieren documenten en vaste telefoons uit het Sovjettijdperk.

De meester begint zijn werkdag met het lezen van drie dikke, in leder gebonden mappen. De eerste: het binnenlandrapport, opgesteld door de FSB, zijn binnenlandse inlichtingendienst. De tweede: het buitenlandrapport, opgesteld door de SVR, de buitenlandse inlichtingendienst. De derde: het rapport over het hof, opgesteld door de FSO, zijn persoonlijk veiligheidskorps.

Hij is geobsedeerd door informatie. De dikste mappen die hij opvraagt, bevatten geen inlichtingenrapporten maar persknipsels. Om te beginnen duikt hij in de oogst van de Russische pers. De belangrijkste publicaties komen eerst: de gezagsgetrouwe nationale tabloids zoals Komsomolskaja Pravda en Moskovsky Komsomolets. Die tellen het meest, met hun miljoenen lezers. Hun koppen, hun roddelrubrieken, hun reactie op de laatste Siberische treinramp hebben een effect op het gemoed van de arbeiders.

Internet is verwarrend

Dan richt hij zich op de Russische kwaliteitspers, de licht gecensureerde kranten Vedomosti en Kommersant. Die zijn van tel aan het Kremlin: het zijn hun roddel, hun columnisten, hun analyses. Hij besteedt vooral aandacht aan de regelmatige columns over Vladimir Poetin van Andrej Kolesnikov in Kommersant. Zijn hovelingen zeggen dat hij die heel hard kan smaken en ze in één ruk uit leest.

Daarna komen de minst belangrijke mappen: de buitenlandse pers. De knipselmap wordt samengesteld door de presidentiële administratie en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Die departementen schermen hem niet af voor het slechte nieuws. Ze maken graag een punt: de president moet weten hoe hard die buitenlanders hem demoniseren. Maar om hem te behagen, voegen ze plichtsgetrouw ook originele artikels in het Duits toe, de taal die hij dankzij zijn tijd als KGB-agent in Dresden goed beheerst.

De hovelingen wachten aan de deur. Hij houdt ervan hen op een scherm in het oog te houden terwijl ze roddelen en kronkelen van verveling, of met hun elektronisch tuig spelen. Maar hij negeert hen en werkt zich verder door zijn rapporten.

De president gebruikt het internet zelden. Hij vindt de schermen binnen de schermen en de stroken die zich vullen met berichten verwarrend. Maar af en toe tonen adviseurs hem satirische filmpjes op het internet: hij moet weten dat ze met hem spotten. Zijn leven is ceremonieel geworden: een eindeloze processie van vergulde zalen. Zijn routine is opgesplitst in duizenden stukjes van vijftien minuten - maanden, zo niet jaren vooraf gepland. Na zijn ochtendleeswerk worden de mappen met de adelaar op aan hem gepresenteerd. Hij bekijkt ze en volgt het plan, zonder glimlach of plezier.

Meestal zijn de vergaderingen zinloos. Sommigen komen hem eer betuigen: ontvangst van de kroonprins van Bahrein, een bronzen medaille voor de 'Arbeidershelden van Oedmoert', mededelingen van de nieuwste promoties in het management van de federale ruimtevaartindustrie.

Hij woont niet in Moskou. Hij houdt niet van de stad: het verkeer, de vervuiling, de mensenmassa. De president heeft het paleis van Novo-Ogarjovo gekozen als residentie. Daar voelt hij zich thuis, in het westen van de stad - ver weg van de rode muren, de megagebouwen en de megashoppingcenters.

Het is 24 kilometer van het paleis naar het kasteel. De weg wordt gesloten en ontdaan van verkeer als de president zich verplaatst. Hij kan in minder dan 25 minuten in het Kremlin raken, ook als Moskou volledig vastzit.

Maar hij gaat niet graag naar het Kremlin, veel liever werkt hij op zijn landgoed. Sinds 2012 beperkt hij zijn vergaderingen in Moskou tot een strikt minimum: overleg met onderdanen die overdonderd moeten worden, of formele ontmoetingen die nu eenmaal nood hebben aan magistrale hallen met kristallen kroonluchters en spiegels zo hoog als berkenbomen. Hij vindt het irritant om zich te verplaatsen.

De president is druk bezig, ook op zaterdag en zondag. Tijdens weekends is zijn schema wel losser, maar er zijn soms studiesessies in de namiddag. Meestal zijn dat Engelse lessen. Zijn leraar helpt hem moeilijke woorden te onthouden - door samen liedjes te zingen. Naar verluidt bidt hij weleens op zondag of gaat hij te biechten. Maar hovelingen die goede contacten hebben met het kabinet van de patriarch begrijpen het niet goed: ook al is hij geen atheïst, en misschien een gelovige, toch leeft hij niet zoals een christen.

De president is dol op ijshockey, zonder twijfel zijn favoriete sport. Hij vindt hockey elegant, mannelijk en plezierig. Hij beoefent de sport zo vaak mogelijk, want hij houdt ervan die dikke comfortabele helm aan te doen en zijn lichte golfsticks vast te nemen.

Daar kijkt het hof het hardst naar uit: om de zoveel weken organiseert de president een ijshockeywedstrijd. Het is een teken van intimiteit, een gekoesterde uitnodiging, het feit waarover het meest wordt opgeschept in de wereld van de oligarchie: een hockeywedstrijd van de president bijwonen. De genodigden zijn intimi - de meesten, zoals hijzelf, afkomstig uit Sint-Petersburg -, zijn oude bondgenoten en zijn vertrouwelingen. Het zijn vooral zakenmensen; ze staan op de lijst van de VS van mensen tegen wie sancties van kracht zijn (zie kader). Mannen zoals de broeders Arkadi en Boris Rotenberg en Gennadi Timtsjenko. Ze spelen en ze verliezen. De teams worden opgevuld met bodyguards.

De presidentiële bodyguards dragen zijn shirt en roepen zijn naam. De bodyguards van Dmitri Medvedev, zijn kleine eerste minister, vormen de amusante tegenpartij. Ook al is aanwezigheid verplicht voor zijn bodyguards, toch is de eerste minister er zelden zelf bij.

Geen familieleven

Deze mannen zijn de inner circle, degenen die samen met hem opstegen uit het moeras van Sint-Petersburg. Toen was hij nog viceburgemeester. Er liepen elektriciteitskabels tussen hun datsja's en ze aten samen goedkoop vlees. Ze vinden dat ze dit verdienen. Ze noemden hem destijds 'de Baas'. Maar in de voorbije jaren zijn ze hem 'de Tsaar' gaan noemen.

Er zijn geen verhalen over extravagantie, wel over eenzaamheid. De president heeft geen familieleven, zijn moeder en vader zijn allebei dood. Zijn vrouw was psychisch instabiel, na een lange scheiding gingen ze uit elkaar. Er zijn twee dochters, maar die zijn een staatsgeheim en wonen niet meer in Rusland. Er gaan geruchten over mannequins, fotografen en turnsters die hem 's nachts bezoeken. Maar die verhalen hebben iets hols, en geen enkele hoveling kan verklaren waarom.

De president houdt van dieren. Hij glimlacht als dieren weigeren hem te gehoorzamen. De president heeft graag het gezelschap van zijn zwarte labrador, die niet bang voor hem is. Hij houdt van de jachtpartijtjes, geniet van de tochtjes met de helikopter - samen met cameraploegjes - over de grijs-witte toendra op zoek naar tijgers en beren; de schoonheid van Rusland.

Een ingewijde van het hof zegt dat hij een monotoon leven leidt. De zinloze vergaderingen. De pedante opeenvolging van presidentiële protocol. De repetitieve routine, jaar na jaar. Zijn verplaatsingen gaan in twee richtingen: ofwel naar het Kremlin, ofwel naar de luchthaven. De president zegt dat hij harder werkt dan alle leiders na Stalin.

Geen enkele leider reisde, onderhandelde, zag meer van Rusland dan hij. Zijn vliegtuig vertrekt aan de presidentiële terminal: Vnukovo-2. Een tijdlang waren er memorandums om de Russische regering naar dit beboste randgebied te verhuizen, dat half gevuld is met vastgoedterreinen gekleurd als reusachtige Legoblokken. Maar hij vond dat te ambitieus.

Zijn vliegtuigen reizen per drie. Een vervoert zijn wagenpark, een ander zijn delegatie, het derde vliegt voorop. De vloot vertrekt meer dan vijf keer per maand op Vnukovo-2. Het is zijn wens overal te zijn: de industriële beurs in Omsk, de inspecties in Karelia, de top in Astana, een staatsbezoek aan Zuid-Korea.

Plaatselijke bestuurders gebruiken al eens trucjes om hem om de tuin te leiden. Onlangs in Soezdal schaamde men zich voor hun rottende houten barakken, die ze dan maar behingen met zeildoek met daarop vers geschilderde cottages. Ze waren beschaamd in de fabrieken en de militaire installaties - en verstopten alles wat kapot was.

De bezoeken aan het buitenland verlopen anders: de inlichtingendienst plant alles vooraf. De verkennende ploeg gaat een maand voor de president naar de hoofdstad in kwestie. Het luxehotel waar hij en zijn mensen zullen verblijven, wordt geïnspecteerd. De FSB en de SVR werken samen voor die delicate opdracht. Hoe veilig is de kamer? Hoe 'biobesmettelijk' is de badkamer?

Het hof heeft zich een week voor hij arriveert op buitenlandse bodem geïnstalleerd. Het hotel wordt het Kremlin. Ze hebben 200 kamers geboekt en verzegeld, en een speciale lift geprepareerd voor de president. Diplomaten kakelen en overleggen met buikige FSO-inspecteurs en protocolbeambten met vochtige handen.

Zijn kamer is verzegeld; niemand heeft toegang. Dat is het werk van een speciaal veiligheidsteam. De hotellakens en toiletartikelen worden verwijderd en vervangen. In de plaats komen wasartikelen en vers fruit die het antibesmettingszegel van het Kremlin dragen.

Ondertussen komen vliegtuigen toe met alles wat hij nodig heeft: Russische koks, Russische schoonmakers en Russische dienstbodes. Russische bestelwagens voeren twee ton Russisch eten aan. Hij zal hier één nacht verblijven. Ondertussen zetten diplomatenteams de ene sessie na de andere over voedsel op met de gastheer.

De president mag geen zuivelproducten geserveerd krijgen, al wordt dat tegengesproken door bevelen van Russische veiligheidsdiensten. De president mag geen voedsel aangereikt krijgen door de gastheer - ook al is dat een staats- of regeringshoofd. De ambassade vindt het moeilijk onderhandelen in landen met een rijke culinaire traditie: de president mag geen buitenlandse voeding consumeren die niet goedgekeurd is door het Kremlin.

Er heerst onduidelijkheid bij de onderhandelaars. Misschien is de president lactose-intolerant. De kans is groter dat hij angst heeft om vergiftigd te worden. Russische ingrediënten worden op voorhand overgebracht; plaatselijke koks staan onder toezicht van FSB, SVR, FSO en hun team voorproevers. De president weigert soms te eten op buitenlandse banketten. De president is onverschillig voor de gevoelens van zijn gastheer.

Hij gedraagt zichzelf alsof hij gemaakt is van brons, alsof hij glimt. Hij lijkt te weten dat ze met de ogen zullen knipperen als hij hen aankijkt. Er is stilte om hem heen. De stem van volwassen mannen verandert als ze met hem praten. Ze spreken zo diep mogelijk. Hun gezicht wordt ernstig, bijna verstijfd. Ze kijken neer, bezorgd, nerveus, op hun hoede.

"Hij praat niet", zegt een bron. "Hij voelt niet de nood te glimlachen. Hij wil geen wandelingetje gaan maken. Hij wil niets drinken... Constant zijn er tien mensen rond hem... Je kunt hem tot op drie meter benaderen want de ruimte wordt zorgvuldig bewaakt. Hij wordt omringd door fluisterende medewerkers, cameramannen, bodyguards.

"De politici fluisteren als hij in de ruimte aanwezig is, ze blijven erg alert. Er is amper iemand die dicht genoeg staat om grapjes mee te maken. Als hij een zaal betreedt, wordt het op slag stiller. Ooit zei ik met luide stem: 'Dames en heren van de delegatie, we moeten naar de volgende zaal voor de handtekening', waarop een minister mijn hand greep. 'Zwijgen', siste hij. 'Hij is hier.'"

Imitaties

De president heeft geen tijd om te denken. Hij gaat van gouden kamer naar gouden kamer, een eindeloze opeenvolging van ceremonieel vertoon met amper politieke betekenis. Fotosessies, recepties; de formaliteiten die mensen die voor het eerst aan de top staan fantastisch vinden maar die mensen die er al langer staan, irriteren. Hij denkt zelden impromptu: de speeches zijn op voorhand geschreven, de posities zijn op voorhand bepaald, de onderhandelingen zijn meestal commercieel van aard.

De ministers zijn samen met hem gekomen. Weinigen staan dicht genoeg bij hem om hem direct aan te spreken, nog minder kunnen het zich veroorloven in zijn aanwezigheid grapjes te maken. Daar heeft hij sowieso weinig interesse voor, hij verdwijnt zo snel hij kan naar zijn verzegelde en beveiligde slaapkamer. Omdat hij alles al eerder gezien heeft.

De ministers vinden het leuk de president te imiteren. Ze doen zijn gebaren graag na en proberen die verveelde houding aan te nemen. Ze doen graag alsof ook zij niets moeten hebben van technologie. Ze imiteren zijn toon en apen zijn spottende opmerkingen na. Maar anders dan hij drinken en lachen zijn ministers 's avonds wel. Hun halfverduisterde gezicht wordt opgeblazen en praatziek. Maar hij is nergens te bespeuren.

"Hij oogt emotieloos, alsof niets hem echt raakt", herinnert de bron zich. "Alsof hij zich nauwelijks bewust is van wat om hem heen gebeurt. Alsof hij weinig aandacht heeft voor die mensen. Alsof hij het beu is... Hij is al zo lang een icoon dat hij het niet gewoon is dat iemand tot hem doordringt. Hij is het niet gewoon dat niet alles perfect gecontroleerd wordt voor hem. Hij is geïsoleerd, hij zit gevangen."

"Het gevoel dat je krijgt als je dicht bij hem staat, is dat hij met alle plezier zou aftreden. Maar hij weet dat hij Rusland alleen maar op een feodale manier heeft kunnen besturen. Op het moment dat hij zijn greep verliest, zal het allemaal in elkaar storten en zal hij in de gevangenis vliegen... En Moskou zal net zo hard branden als Kiev."

Er zijn hovelingen die beweren dat ze hem openhartig hebben horen praten. Eén herinnert zich een warme zomeravond waarop hij openlijk sprak over het lot van zijn land. De president vroeg de aanwezigen die avond wie de grootste Russische verrader was.

Hij wachtte niet op hun antwoord. "De grootste criminelen in onze geschiedenis waren de zwakkelingen die onze macht te grabbel gooiden: Nicolas II en Michail Gorbatsjov. Die lieten toe dat de macht ingepikt werd door hysterici en gekken", vertelde hij hen.

De hovelingen die aanwezig waren, beweren dat de president zwoer dat hij dat nooit zou doen.

Noot van de auteur: "Dit journalistieke stuk is een samenraapsel uit meer dan drie jaar van interviews voor mijn boek Fragile Empire: How Russia Fell in and out of Love with Vladimir Putin. De citaten komen van Russische functionarissen, wier identiteit beschermd moet worden. Ook al leest dit artikel misschien als fictie, toch is elk detail getrouw weergegeven."