Wie haalt het in Syrië: speren of stropdassen?

'SPEREN' zetten boventoon

"De NAVO staat klaar en is bereid om alle bondgenoten te verdedigen tegen elke dreiging, ook Turkije." NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg waarschuwde Rusland gisteren dat de alliantie klaar staat om zijn meest zuidelijke lidstaat te verdedigen. "Onze nieuwe Speerpunt-macht - een snellereactie-eenheid van 5.000 NAVO-militairen - kan binnen de 48 uur ontplooid worden aan onze oostelijke of zuidelijke grenzen."

Het militaire offensief van het Kremlin in Syrië overheerste gisteren de ontmoeting van defensieministers uit het militaire bondgenootschap. Moskou voert de druk op door nu ook vanuit de Kaspische Zee kruisraketten af te vuren. Deze troffen niet IS maar oppositiestrijders die vechten tegen het leger van Assad, dat luchtsteun krijgt van de Russen en grondsteun van Iran.

"We zijn ernstig bezorgd over de Russische militaire activiteit in Syrië", zei Stoltenberg. "Hun acties tegen de gematigde oppositie zijn niet behulpzaam. Ik roep ze op een constructieve rol te spelen in de strijd tegen IS."

De ontplooiing van de Speerpunt-macht is volgens Stoltenberg nog niet nodig. "Turkije heeft het op één na grootste leger van de NAVO. Als ze ons nodig hebben, zullen ze het vragen. Het belangrijkste vandaag is dat elk van onze tegenstanders weet dat we de Speerpunt-macht elk moment kunnen inzetten. Deze capaciteit draagt bij tot afschrikking."

Volgens Stoltenberg zal de NAVO zelf niet actief worden in Syrië om geen olie op het vuur te gooien. "Alles wat de NAVO doet is defensief en proportioneel, maar we gaan wel reageren als Rusland agressieve acties onderneemt", verwees hij naar de Russische schendingen van het Turkse luchtruim, maar ook naar de aanvoer van hightech-wapens en grotere zeemacht-ontplooiing in de oostelijke Middellandse Zee.

Verdeeldheid

Wat Stoltenberg er niet bij vertelde, is dat in de NAVO ook verdeeldheid heerst over de aanpak. Oostelijke lidstaten vrezen dat de zuidelijke focus ten koste gaat van hun veiligheid. Frankrijk en Groot-Brittannië vinden dat de NAVO zijn nieuwe reactie-eenheid ook moet klaarstomen om in het post-Assad-tijdperk te helpen Syrië te stabiliseren. Andere lidstaten, zoals Duitsland, willen eerst de-escaleren om het overleg een kans te geven. Zo blijft Berlijn van plan om zijn Patriot-luchtafweerraketten uit Oost-Turkije terug te trekken.

Ook Stoltenberg, als Noor traditioneel pro-diplomatisch, bepleit overleg. "Een politieke oplossing, een transitie, is meer dan ooit nodig. De NAVO steunt het VN-proces."

'STROPDASSEN' niet uitgespeeld

Door de militaire escalatie verkeren toppolitici en diplomaten die koortsachtig aan een vredesbestand werken even in ademnood. VN-gezant Staffan de Mistura drukte bij de VN in New York onlangs de hoop uit dat een doorbraak in de vredesgesprekken mogelijk was. Nog geen drie weken geleden overlegde hij met de Syrische buitenlandminister Walid Muallem over een zestig pagina's tellend vredesplan.

Er zouden vier werkgroepen worden opgezet, die tussen regime en opposanten zouden onderhandelen over bescherming van burgers, contraterreur, politiek-juridische thema's en de heropbouw na een wapenstilstand. De Mistura had ook contact met politiek oppositieleider Hassan Abdel-Azim, die door Assad getolereerd zou worden als overgangspremier.

Nu lijkt het wel alsof de rol van de diplomaten voorbij is. Niets is minder waar. In militaire kringen wordt wel eens neerbuigend gedaan over het 'legertje van stropdassen', maar deze keer werken de militairen bewust hand in hand met hen om internationale confrontaties te vermijden.

"De militaire kanalen tussen de NAVO en Rusland staan open. Er zijn lijnen tussen de Russische stafchef, generaal Gerasimov, en generaal Philip Breedlove, de hoogste NAVO-militair in Europa", vertelde Amerikaans NAVO-ambassadeur Douglas Lute voorafgaand aan de NAVO-top. "Deze militaire contacten worden versterkt of aangevuld door politieke contacten. Er is routineus contact tussen VS-minister van Buitenlandse Zaken John Kerry en Russisch buitenlandminister Sergei Lavrov, net zoals tussen VS-defensieminister Ashton Carter en zijn Russische collega Sergey Shoygu."

Aartsvijand

Een troefkaart is ook weggelegd voor de EU, die een voorname bemiddelingsrol speelde in het nucleaire akkoord met Iran, wiens Revolutionaire Garde nu Assad steunt met grondtroepen. Hoog buitenlandvertegenwoordiger Federica Mogherini kan haar contacten met gematigde krachten in Teheran goed aanwenden om hen te overtuigen van het nut om topoverleg te voeren met aartsvijand Saudi-Arabië, die de Syrische oppositie militair steunt. Beide regionale spelers azen op Syrië als transitland voor concurrerende olie- en gaspijplijnen naar de Middellandse Zee, maar uiteindelijk hebben ze ook allebei stabiliteit nodig om de EU als afzetmarkt te bereiken.