Kernfusie in de knoop
Het grootste kernfusie-experiment ter wereld, ITER in Zuid-Frankrijk, staat op losse schroeven door een fout in de organisatie en financiering. Donderdag zal Bernard Bigot, de nieuwe directeur van wat de eerste echte fusiereactor ter wereld moet worden, bij de zeven ITER-landen veel meer autonomie eisen.
Het is de enige manier waarop de reactor over een jaar of tien, omstreeks 2025, klaar kan zijn voor onderzoek van kernfusie op de schaal van een echte stroomcentrale. Dat is dan wel ruim vijf jaar later dan ooit het plan was. De kosten zijn verdrievoudigd tot zeker 14 miljard euro.
In het Zuid-Franse Cadarache wordt immers al jaren de bouw voorbereid van de 60 meter hoge 500 megawatt-reactor, waarin uiteindelijk waterstofatomen versmolten gaan worden bij honderden miljoenen graden, net als in de zon gebeurt. Dat levert per saldo enorm veel warmte op, die in stroom kan worden omgezet. Anders dan bij reguliere kerncentrales komt daarbij nauwelijks radioactief afval vrij. Bovendien is de brandstof eindeloos voorhanden: waterstof (of het iets zwaardere deuterium) zit in gewoon water.
Het miljardenproject ITER, dat gedragen wordt door de VS, Rusland, China, Japan, Zuid-Korea, India en Europa, ligt echter al jaren vrijwel stil, zegt de Europese kernfusiecoördinator Tony Donné in de Volkskrant. Dat komt vooral door de gebrekkige samenwerking. Donné: "ITER is ooit begonnen als een internationale samenwerking aan het eind van de Koude Oorlog. Die politieke signatuur speelt altijd mee."
'De puzzel komt tot leven'
Belangrijkste struikelblok voor de voortgang is dat de landen in natura aan de bouw bijdragen: onderdelen worden in die landen besteld en gebouwd door de eigen industrie en daarna in Zuid-Frankrijk in elkaar gepuzzeld. Die verdeling gaat zover dat zelfs het huizenhoge reactorvat voor 78 procent in India wordt gebouwd, en 22 procent in Europa, waarbij leveranciers verschillende technieken en specificaties gebruiken. "Iedere bout en moer is meteen een probleem", zegt Donné.
De in mei aangestelde algemeen directeur Bernard Bigot wil daaraan een einde maken door een veel groter deel van het budget zelf in de hand te nemen. "Hij is de eerste directeur die omwille van zijn technische expertise is aangesteld, in plaats van weer een oud-ambassadeur", zegt Donné. Nu beschikt de directeur rechtstreeks over slechts zo'n 10 procent van het budget, dat vooral opgaat aan kantoren, gebouwen en personeel.
Hoever Bigots eisen komende donderdag gaan, wil een woordvoerder van ITER niet zeggen. Hij wijst erop dat het ITER-project met het aantreden van de nieuwe directeur al wel weer in beweging is gekomen. "De bouwplaats begint vorm te krijgen. De eerste reuzencomponenten zijn gearriveerd of onderweg. De ITER-puzzel komt tot leven."
Vraagtekens
Dat door de mens gemaakte kernfusie mogelijk is, werd eerder al in kleine testreactoren aangetoond, maar nog nooit op ware grootte en over langere tijd. Bovendien zijn er nog steeds grote technische vraagtekens. Zo blijkt de beheersing van de honderden miljoenen graden hete gasbel in een reactor als ITER veel lastiger dan lang werd aangenomen.