Stadskanker wordt museum. Misschien

1 Is er dan een nieuw museum nodig?

Een museum voor hedendaagse kunst is een lacune in het hoofdstedelijke kunstenveld. Dat gat is de jongste jaren alleen maar groter geworden. Zo waait er weer een frisse artistieke wind door het lange tijd ingeslapen gebleven Brussel. Kunstencentrum Wiels speelt in de voorhoede met een scherpe programmering en vanuit Parijs druppelen nieuwe galeristen en collectioneurs de stad binnen. Een museum zou die nieuwe ambitie kracht kunnen bijzetten, maar hedendaagse kunst bleef al die tijd een ondergeschoven kind in het beleid.

Dat is zeker zo sinds de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten (KMSK) haar afdeling Moderne Kunst sloot om plaats te maken voor een nieuw fin-de-sièclemuseum (dat er ook nog altijd niet is). Sindsdien staat de historisch belangrijke collectie moderne kunst van het museum stof te vergaren in het depot. Een 'tijdelijke' situatie die nu toch al bijna tweeënhalf jaar aansleept.

Uit verontwaardiging tegen het opsluiten van de kunstverzameling in de museumkelders lanceerde Vlaams Parlementslid Yamila Idrissi (sp.a) al in 2011 het voorstel om een splinternieuw Museum voor Hedendaagse Kunst in te richten. Wat eerst een onhaalbaar idee leek, kreeg recentelijk opvallend brede politieke steun. CD&V kwam met een gelijkaardig idee op de proppen, en eind mei schaarde ook de voltallige Brusselse gewestregering zich achter het idee. Het is de federale regering die, als beheerder van de federale cultuurinstellingen, de definitieve beslissing moet nemen.

2 Is er al een locatie?

Het Brusselse gewest moet de bouwvergunning afleveren en heeft dus een doorslaggevende stem in de locatie. Het gewest sprak zich al principieel uit voor een museumsite in de Kanaalzone. Welke locatie het precies wordt, wordt deze maand bekendgemaakt. Aan het Kanaal zijn er twee opties. Een nieuwbouw aan de Ninoofsepoort, op de grens tussen Brussel, Molenbeek en Anderlecht, staat met stip genoteerd. De regering bestelde al een projectstudie bij de bekende Brusselse architect Xaveer de Geyter over de vernieuwing van de wijk. Een alternatief is een plekje op de in ombouw zijnde site van Tour & Taxis aan de Havenlaan.

Eerder werden ook andere locaties genoemd, maar die zijn inmiddels afgevallen. Het oude Beursgebouw in het centrum wordt wellicht een biermuseum en het gebouw van het vroegere Arbitragehof op de Kunstberg is compleet ongeschikt gebleken. De stad Brussel zag het museum dan weer graag als onderdeel van zijn Neo-plan voor de Heizelvlakte, maar ook dat spoor is verlaten.

3 Waarom kiezen voor de Ninoofsepoort?

"De komst van een nieuw museum is niet alleen een kanjer van een toeristische troef, het is ook een gouden kans om achtergestelde buurten op te waarderen", zegt initiatiefneemster Yamila Idrissi. De voorbeelden van wat een museum voor een stad of wijk kan doen, zijn bekend. Van Guggenheim in Bilbao, over Tate in de Londense havenwijk tot het MAS op het Eilandje in Antwerpen: telkens bekroont een architecturaal ambitieus museum een bredere stadsvernieuwing. Dat is exact wat ook met Museum aan het Kanaal (MAK) beoogd wordt.

Aan de Ninoofsepoort valt er wel wat op te waarderen, om het voorzichtig uit te drukken. De kanaalbuurt ligt geprangd tussen oud-Molenbeek en Kuregem, en kwam de laatste jaren zelden met een blijde boodschap in het nieuws. Centraal ligt een braakliggend terrein, ooit klaargemaakt door bouwgigant Besix om er kantoortorens neer te poten. Door de crisis zijn de torens er nooit gekomen, en wat rest is de grootste stadskanker van Brussel. Op de ruimere site zou nu ook plaats zijn voor 367 middenklassenwoningen, een kindercrèche, handelsruimte en een parkeerplaats.

Toch is de Ninoofsepoort meer dan alleen een achterstandswijk. Artistiek initiatief steekt er nu al voorzichtig de kop op. Verzamelaar Walter Vanhaerents opende vlakbij een privémuseum, choreograaf Wim Vandekeybus verhuisde zijn dansstudio naar de buurt en de hippe Dansaertstraat is vlakbij. Een landmark-museum zou met de klap ook het anonieme Kanaal Brussel-Charleroi een toeristische betekenis geven.

4 Zal er ook kunst te zien zijn?

Dat is wel het minste probleem. De collectie Moderne Kunst van het KMSK biedt een aardige basis met werk van avant-gardisten als Bacon, Dali of De Chirico. Voeg je bij die collectie een selectie van kunst uit openbare en privéverzamelingen, zoals Idrissi voorstelt, dan krijg je een geheel dat zonder meer wedijvert met de allerbeste musea in Europa.

Zo bezit overheidsbank Belfius een benijdenswaardige kunstcollectie die slechts zelden het daglicht ziet. De Belfiuscollectie is een integratie van de drie collecties van de vroegere banken die tot Dexia (nu Belfius) fuseerden. Twee ervan zijn expliciet op moderne en hedendaagse kunst gericht.

De Gemeentekredietcollectie is een uitstekende en volledige staalkaart van Belgische kunst vanaf 1870 tot nu: Ensor, Magritte, Tuymans, Fabre enz. Het zit er allemaal in. De BAC-collectie is internationaler en actueler met onder meer werk van Thomas Schütte en Isa Genzken.

Ook Belgacom bouwt discreet aan een indrukwekkende collectie internationale hedendaagse kunst met werk van Christian Boltanski, Sigmar Polke en Jeff Wall, naast jonge Belgen als Hans Op de Beeck of David Claerbout. En dan is er nog de Nationale Bank, die Belgische kunst van 1950 tot nu verzamelt.

Ook privéverzamelaars kunnen een steentje bijdragen. De al genoemde collectioneur Vanhaerents zou het museumproject bijvoorbeeld erg genegen zijn.

5 Waar wachten we dan nog op?

Geld. De federale regering moet besparen en zet haar kunstinstellingen al jarenlang op droog zaad. Dan is een nieuw museum op Guggenheimformaat niet vanzelfsprekend. Bevoegd staatssecretaris Philippe Courard (PS) kiest voorlopig voor de minimumoptie: de collectie Moderne Kunst weer ontsluiten in het Vanderborghtgebouw achter De Munt. Pas in een volgende regeerperiode zal de knoop doorgehakt worden.

Wat ook niet helpt, is dat de directeur van de KMSK, Michel Draguet, nogal siberisch blijft bij de aanblik van hedendaagse kunst. PS-mannetje Draguet schonk de stad haar Magrittemuseum en wil nog meer toeristisch aantrekkelijke themamusea uitbouwen. Hij is de man die de moderne kunst naar de depots verbannen heeft. Zelf had hij een plannetje om de moderne collectie te begraven in een nieuwe, deels ondergrondse, constructie aan het Jubelpark. Dat plan lijkt niet door te gaan. Of hij wel een museum aan het Kanaal wil dat aan zijn controle ontsnapt, is nog een andere zaak.