'Bewijs van de onveiligheid en nodeloosheid van kernenergie'

Letterlijk en figuurlijk uiteengereten. Dat is de diagnose die Jan Vande Putte van Japan maakt een jaar na de ramp. "De tegenstelling tussen de politieke en zakelijke elites en de bevolking gaapt steeds dieper. Het ene kamp wil de kerncentrales weer open, het andere verzet zich heftig", zegt Vande Putte, die na de ramp stralingsmetingen ging uitvoeren.

Hoe kijkt u nu terug op die eerste weken?

Vande Putte: "Ik herinner me vooral hoe bevreemdend het was iets voor je ogen werkelijkheid te zien worden waarvan je nooit hebt willen geloven dat het kon. In 2005 schreef ik mee aan een rapport met risicoscenario's voor bestraalde splijtstof. 'Dat geloof ik in feite zelf niet', dacht ik toen we die modellen uitwerkten. Op 11 maart vorig jaar voltrok dat scenario zich in de centrale Dai-ichi. Niemand kan nu nog beweren dat de theoretische risico's verwaarloosbaar zijn. Die dag is iedere illusie over veilige kernenergie vernield. Ook in België, waar de bedreiging niet van een tsunami maar van een terreurinslag kan komen."

Met welke missie bent u opnieuw in Fukushima-stad?

"Verder zetten wat we hier net na de ramp zijn gestart: de stralingswaarden opmeten, de impact op de bevolking inschatten en alle spelers adviseren over hoe ze de risico's kunnen beperken. Er is nog zoveel werk. Wij werken in de zone net buiten de ontruimde zone van 20 kilometer rond de centrale. Onder andere in Fukushima-stad en de omliggende dorpen is de situatie ernstig. Enorm veel mensen leven in gebieden waar nog hoge stralingswaarden zijn. Maar de overheid is enkel verantwoordelijk voor de geëvacueerde zone. Gevolg: hier gebeurt nauwelijks iets. Op schoolterreinen is besmette grond bijeengeharkt en gewoon in een put verderop gedumpt. Omdat niemand eindverantwoordelijkheid heeft voor dat afval, wordt er zonder kennis van zaken mee omgegaan."

Sommigen beweren dat het gevaar overdreven wordt en dat er geen rechtstreekse doden waren door het kernongeval.

(blaast) "Dat is wel erg respectloos én onwaar. Mensen hier zouden daar niet goed van zijn mochten ze dat horen. Er zijn officieel 573 sterfgevallen erkend die een rechtstreeks gevolg waren van het kernongeval."

Is de straling op tachtig kilometer ondertussen niet tot normale proporties teruggebracht?

"Nee. Het verschilt enorm van plek tot plek, maar er zijn nog veel zones waar de straling 1 tot 3 microsievert per uur bedraagt. Dat komt neer op 5 tot 15 millisievert per jaar of vijftien keer de wettelijk vastgelegde maximale dosis. Dat is hetzelfde als 50 tot 150 thoraxscans per jaar. Daar permanent in leven is zeker geen goed idee. Je valt niet dood, maar we weten uit Tsjernobyl dat de kans op onder andere schildklierkanker en geboorteafwijkingen zo gevoelig toeneemt."

Hoe gaat de bevolking daarmee om?

"Wie in aanmerking komt kan zijn huis laten ontsmetten. Maar men krijgt maar een deeltje van de radioactiviteit weg. Dat is ontwrichtend, want zij die rijk genoeg zijn kunnen verhuizen, de anderen moeten blijven. En die mensen, die zien dat er niets gebeurt, hebben er echt genoeg van. Ze willen niets horen van de herdenkingen. Gelukkig is de situatie in de voedselketen verbeterd. En de kritiek vanuit de media, de bevolking, de academische wereld op de overheid is nu luid en permanent."

Het vertrouwen in de overheid is niet hersteld?

"Helemaal niet. Ik heb enorm veel respect voor de Japanse getroffenen. In een ander land zouden ze niet zoveel geduld hebben. Dit blijkt een van de meest corrupte regimes ter wereld. Maar dan op een uitgekiende manier, die Berlusconi op een koorknaapje doet lijken. De politieke en zakelijke elites willen 52 van de 54 gesloten centrales opnieuw open en oefenen grote druk uit op de lokale gouverneurs. Maar het protest van de bevolking zwelt aan. En zelfs het hoofd van het Nuclear Safety Agency zegt nu dat de stresstests niet volstaan om een herstart te verantwoorden."

Al die tijd deed Japan het met een fractie van zijn kernenergie?

"Ja, dat is hoopgevend. Nu draaien er nog maar twee centrales. Zelfs in de zomer, met de aircopiek, waren er geen problemen. Dat is dankzij allerlei besparingen die niet eens opvallen. Om de vier lampen is er een lamp weg in de metrostellen, de airco staat wat minder. Het is perfect mogelijk om Japan zonder kernenergie te laten draaien, onder andere met 5.000 megawatt extra aan zonne-energie. Het zal een bijzonder en ook symbolisch moment zijn wanneer binnen enkele weken alle centrales dicht zijn."