Wie betaalt er nu 100 miljoen voor een schilderij?
'Three Studies of Lucian Freud' van Francis Bacon ging bij Christie's in New York voor 106 miljoen euro onder de hamer. Daarmee werden alle veilingrecords verpulverd. Op zoek naar de ziel van de mannen en vrouwen die duizelingwekkende bedragen neertellen voor kunst.
Vroeger was de kunstwereld een actieterrein voor ingewijden en een kleine kring geïnteresseerden. Nu is het een wereldmarkt geworden en een speeltje voor de superrijken die er duizelingwekkende bedragen aan spenderen. Kunstwerken worden beschouwd als trofeeën en kunstenaars worden geconsumeerd. Dat heeft spijtig genoeg niks meer te maken met een eerlijke appreciatie voor kunst."
Nee, volgens Walter Vanhaerents (68) stelt het recordbedrag dat voor Three Studies of Lucian Freud van Francis Bacon neergeteld werd, de wereld der kunstverzamelaars bepaald niet in een goed daglicht. Je hebt kunstmarchandeurs en je hebt kunstverzamelaars en zelf wil hij louter en alleen tot de laatste groep gerekend worden.
Ratio vs sentiment
Vanhaerents verzamelt al dertig jaar kunst, al sinds zijn zoon de leiding van zijn bouwbedrijf in Torhout overnam. Hij is een van de grote Belgische collectioneurs. Jarenlang stapelde hij werken van Andy Warhol, Cindy Sherman, Takashi Murakami en Bruce Nauman op in een loods - size didn't matter voor Vanhaerents - tot hij in Brussel een oude sanitaire opslagplaats opkocht en die in de Vanhaerents Art Collection omturnde, zijn eigen "museumpje", zoals hij het eerder in deze krant uitdrukte.
De man is maar een van de vele kunstverzamelaars die ons land telt. Annick en Anton Herbert, gewezen textielindustriëlen uit Gent, de gepensioneerde neuropsychiater Roger Matthys, de adellijke ex-industrieel Guy Ullens, bekend om zijn collectie Chinese kunst (die hij onlangs deels verkocht): het lijstje is lang. Nergens zijn er zoveel verzamelaars van moderne kunst als in België, beweren de experts.
Waarvoor ze het doen? Niet altijd louter om het spreekwoordelijk appeltje voor de dorst. Althans, niet in België. "Ik denk dat heel wat Belgische collectioneurs even goed het absurde inzien van het bedrag dat nu voor het werk van Francis Bacon betaald werd", zegt Tanguy Eeckhout, kunsthistoricus en curator bij het museum Dhont-Dhaenens in Deurle. Hij deed onderzoek naar Belgische privékunstcollecties. "In Vlaanderen vind je vooral verzamelaars-ontdekkers. De kunstenaar als figuur fascineert hen en ze proberen zoveel mogelijk beginnend talent te spotten. Ze willen kunstenaars van bij het begin van hun carrière steunen. Sommigen kicken echt op het persoonlijk contact dat ze met hen opbouwen."
Zo is het mede te danken aan een aantal Belgische verzamelaars dat een kunstenaar als Luc Tuymans zo'n mooie carrière kon uitbouwen.
Kunstminnaar
Vanhaerents echter is het vooral om de kunst zelf te doen, zo beklemtoont hij. "Ik ben iemand die vooral vooruit kijkt hoe kunstenaars zich verhouden tot de huidige wereld en de actuele media. Mijn parcours is toekomstgericht, niet retro." Lees: hij hoeft niet zozeer te kunnen terugkijken op ontdekkingen. "Kunst beleven", zo zegt de collectioneur, "verstrekt mij het noodzakelijk evenwicht tussen ratio en sentiment."
De kunstverzamelaar als kunstminnaar pur sang: zou het? Peter Bernaerts van veilinghuis Bernaerts prijst de Belgische collectioneurs om hun smaak en "hun vermogen los van de waan van de dag te kopen", maar wijst er toch ook op dat "kunst een statussymbool is en blijft". "Als er nu een verzamelaar ergens ter wereld 106 miljoen euro neertelt voor een Bacon, dan is dat om zich te onderscheiden van de 0,0000 enzoveel procent van de wereldbevolking die zich ook een superrijke mag noemen."
Maar ook die superrijken willen graag nog rijker worden en zien kunst als de gedroomde belegging. "De laatste tien, vijftien jaar hebben aangetoond dat als je slim koopt, je geld kunt verdienen met kunst", zegt Marianne Hoet, experte hedendaagse en naoorlogse kunst bij Christie's (zie ook interview).
"Toch hebben de meeste verzamelaars op een of andere manier ook een hart voor kunst. Dat zie je bij de collectioneurs op leeftijd. Eenmaal zij op pensioen kunnen en dus de tijd vinden, merk je dat ze hun kunstkopen zelf beginnen regelen en geven zij meestal blijk van een grote culturele bagage. Het zijn heus niet alleen de nieuwe rijken uit China, Rusland of het Midden-Oosten die op veilingen als die van dinsdag voor de records zorgen."