'België zadelde ons op met Hutu-Tutsihaat'
Niet dat de Rwandese president Paul Kagame zich in zijn uithaal naar België aan geschiedvervalsing bezondigde. Maar zijn harde woorden over het koloniale racisme zijn wel degelijk een bewijs dat de relatie tussen Brussel en Kigali pijnlijk getroebleerd is.
Zeer opmerkelijk moment tijdens de herdenking in het overvolle Amahorostadion. Een genocideslachtoffer had net een aangrijpende getuigenis afgelegd, waarbij tientallen geëmotioneerde en gillende toeschouwers afgevoerd moesten worden.
Net na dit bijzondere moment stapten in het midden van het sportveld honderden Rwandezen een podium op. Plotseling kwam een groen terreinvoertuig de atletiekpiste op gereden. Aan boord tien blanke acteurs met wit hoofddeksel die de Belgische kolonialen moesten voorstellen. De blanke mannen sprongen uit de jeep, renden het podium op, zorgden voor chaos bij de dansers en begonnen vervolgens als witte paters iedereen te dopen.
Daarna renden de blanken angstig weg en zetten ze een blauwe legerpet op: tien Belgische blauwhelmen die het Rwandese volk aan hun lot overlaten. Daarna begon rondom het podium een massamoord die pas ophield nadat Rwandese acteurs in legeruniform het veld waren op gerend om de slachtoffers te helpen.
In de tribune keken Rwandese toeschouwers ons na deze scène ietwat gegeneerd aan. "Euh, u begrijpt waarschijnlijk wel wat men u probeert duidelijk te maken, niet?" Veel ruimte om het spektakel te interpreteren was er inderdaad niet: de Belgische kolonisatoren hebben de Rwandese samenleving overhoop gehaald en namen de benen toen de genocide uitbrak. Aan de moordpartijen kwam pas een einde toen de FPR-rebellen van commandant Paul Kagame zich over de slachtoffers ontfermden.
In de eretribune zaten buitenlandminister Didier Reynders (MR) en minister van Ontwikkelingssamenwerking Jean-Pascal Labille (PS) toe te kijken. Voor het geval zij de boodschap nog niet hadden begrepen, ging president Kagame even later in zijn toespraak dieper in op de nefaste rol van België.
"De meest vernietigende erfenis van de Europese controle van Rwanda was de transformatie van sociale categorieën in rassen. Wij werden geclassificeerd en gedissecteerd en alle mogelijke verschillen werden uitvergroot. Met de volle samenwerking van de Belgische overheid en katholieke instellingen werd dit uitgevonden verhaal de enige basis voor politieke organisatie. De koloniale theorie over Rwanda ging ervan uit dat de vijandschap tussen Hutu's en Tutsi's permanent was. Dat was het begin van de genocide tegen de Tutsi's, zoals we die twintig jaar geleden hebben meegemaakt."
Historische rol
Na deze opmerkelijke woorden was het gissen naar de precieze bedoelingen van Kagame. Mogelijk heeft het te maken met de precaire positie van Kagame zelf. In het buitenland krijgt hij steeds meer kritiek op zijn autoritaire stijl en in eigen land zag hij belangrijke medestanders in ballingschap vertrekken. "Zijn politieke basis wordt steeds smaller en dan komt het hem goed uit om in België en Frankrijk een externe tegenstander te zoeken", concludeerden enkele Rwandawatchers.
Andere these is dat Kagame ontstemd is over het feit dat België als ex-kolonisator niet premier Elio Di Rupo naar de plechtigheid afvaardigde, maar 'slechts' de ministers Reynders en Labille. Om dezelfde reden wou Kagame ook Frankrijk treffen: niet president François Hollande, maar 'tweederangsminister' Christiane Taubira had naar Kigali moeten afreizen (zie kaderstuk).
Reynders en Labille reageerden voorzichtige op de toespraak van Kagame en het schouwspel. "Het was een normale evocatie van de historische rol van België in Rwanda. Neen, ik vond niet dat België uitzonderlijk negatief werd voorgesteld. U mag niet vergeten dat Rwanda geen gewoon land is. Hier vond een genocide plaats waarbij vaak kinderen andere kinderen hebben afgeslacht. Je moet zo'n plechtigheid niet door de ogen van een westerling interpreteren, maar door de ogen van de Rwandezen."