De Witte Mars anno 2011

Herinner je je nog de periode van de Witte Mars? Nadat de misdaden van Dutroux aan het licht waren gekomen, trok een recordaantal verontwaardigde burgers door de hoofdstad omdat ‘het systeem’ en ‘de politici’ er niets van hadden begrepen en niet ‘luisterden’ naar de stem van het volk. De kloof tussen burgers en politiek had nog nooit zo groot geleken. Nu, vijftien jaar later, zien we iets soortgelijks gebeuren met de geblokkeerde formatie, zij het, voorlopig althans, op een bescheidener schaal. Toen we twee dagen geleden het wereldrecord regeringsvormen braken, werden her en der ludieke acties opgezet. En een paar weken geleden bleek de SHAME-betoging in Brussel te zijn uitgegroeid van een ludiek online-ideetje tot een echte massamanifestatie.

De gelijkenissen tussen de Witte Mars en de SHAME-betoging is groot, hoewel de aanleidingen (kindermoorden versus een geblokkeerde regeringsvorming) natuurlijk van en heel andere orde zijn. We hebben toen en ook nu onderzoek gedaan naar de deelnemers aan de SHAME-betoging.

Net als vijftien jaar geleden zijn de organisatoren van de betoging niet of nauwelijks afhankelijk geweest van organisaties om de mensen te mobiliseren. De ouders van de slachtoffers van toen zijn in dit opzicht vergelijkbaar met de handvol studenten van nu. Op de SHAME-betoging waren er weinigen of geen die via organisaties gemobiliseerd waren. De overgrote meerderheid kwam met en via vrienden en familieleden. De massamedia speelden toen en ook nu een enorme rol in de mobilisatie. De pers koos twee keer de zijde van de betogers, omdat de journalisten het toen, en ook nu weer, zelf ook beu lijken te zijn, of minstens een andere invalshoek zoeken om na 249 dagen het formatiedrama te kunnen blijven brengen. Het verschil is dat er in 1996 geen sprake was van nieuwe media, terwijl Facebook nu echt wel een verschil lijkt te hebben gemaakt, al was het maar om van daaruit de massamedia te kunnen halen.

De mensen die in en rond de Witte Mars op straat kwamen, waren bijzonder divers. Dat was toen in 1996 bijzonder uitzonderlijk. Protest trekt meestal een heel specifiek segment van de bevolking aan, degenen die rechtstreeks betrokken en getroffen zijn en/of degenen die in sociale of politieke organisaties actief zijn. In 1996 was dat niet het geval. Nu evenmin. De mensen die een paar weken geleden op straat kwamen, waren niet de usual suspects of de hyperactieve beroepsbetogers. De grote meerderheid was de laatste vijf jaar niet op straat gekomen en een heel aantal ging voor de allereerste keer betogen. De SHAME-betoging was ook zeker geen demonstratie van studenten, het ging om een veel bredere groep die goed verdeeld was over de verschillende leeftijdscategorieën waarbij alleen de jongvolwassenen (25-35) echt oververtegenwoordigd waren. Wat de huidige SHAME-betogers wel van de bevolking onderscheidt, is hun zeer hoge scholingsgraad. Het initiatief ontstond onder studenten en heeft maar in beperkte mate de lager geschoolde segmenten bereikt.

Interessant is verder dat de demonstraties toen en nu geen mobilisaties zijn van links of rechts, maar van links én rechts. Hoewel sommige partijen in de SHAME-betoging sterk ondervertegenwoordigd waren, niet echt verwonderlijk vooral de N-VA maar ook de PS (de beide grote), ging het niet over een ideologische mars. De bezorgdheid leeft blijkbaar zowel ter rechter- als ter linkerzijde.

De grootste gelijkenis tussen de SHAME-betoging en de Witte Mars is de boodschap die richting politici wordt gestuurd: ‘Doe iets!’ Bij de Witte Mars kristalliseerde de hartenkreet zich rond het geknoei bij justitie en politie, nu gaat het rechtstreeks over het politieke geknoei. We vroegen de deelnemers aan de SHAME-betoging waarom ze op straat kwamen, wie er volgens hen verantwoordelijk is voor de huidige crisis, en hoe het volgens hen nu verder moet. Het beeld dat eruit naar voren komt, is duidelijk: eerder dan dat specifieke politici en specifieke partijen een pak voor de broek krijgen, zijn het de hele politieke klasse en de huidige manier van aan politiek doen die over de hekel worden gehaald - “tegen de politieke spelletjes” was een van de meest gehoorde uitspraken. Vooral de onmogelijkheid om tot een compromis te komen wordt gelaakt. De betogers waren geen belgicisten. Er waren er natuurlijk een aantal bij, maar ze kwamen niet in de eerste plaats op straat voor het behoud van België.

Misschien wel het merkwaardigst is dat de SHAME-betogers, in vergelijking met de hele Belgische bevolking en in vergelijking met vele andere betogers, geen antipolitieke betogers zijn. De SHAME-demonstranten hebben een grote interesse in politiek, een bovengemiddeld vertrouwen in het federaal parlement, en zijn relatief tevreden over de werking van de democratie (maar ze hebben minder vertrouwen in politieke partijen). Het gaat dus niet om boze burgers die hun middelvinger opsteken en ‘foert’ zeggen tegen de politiek, maar om mensen die - raar maar waar - blijven geloven in en hopen op politieke oplossingen.

Maar dat zal niet blijven duren.

De zaak-Dutroux en de Witte Mars leidden tot een enorme vertrouwenscrisis in het hele politieke bestel. Het heeft jaren geduurd vooraleer het vertrouwen van de bevolking in de politiek en de instellingen weer wat op niveau was. Zal dat ook nu het geval zijn? We beschikken niet over goede gegevens over wat het volk in zijn geheel denkt op dit moment. Maar als we de betogers en de deelnemers aan allerlei acties mogen geloven, dan zou dat weleens kunnen.

We hebben de fase van het gematigde en serene protest nu gehad. Daarna kwam de humor en de ironie met de prettig gestoorde feesten toen we het wereldrecord braken. Maar lang zal die fase niet duren. In de volgende fase is er of radicalisering van het protest langs de ene kant of het totale cynisme en de volledige afkeer van de politiek aan de andere kant. Of allebei. Beide zijn weinig aantrekkelijk. De politieke polarisatie is al bezig, de ‘schuldigen’ worden steeds meer bij naam genoemd. Stakingen of betogingen met tegenbetogingen loeren om de hoek. Ook het cynisme neemt overhand toe. Niet alleen in de dorpsstraten, maar ook in de wetstraten en medialanen van ons land. Velen maken zich nu nog oprecht zorgen over de afwezigheid van een regering, de betogers leveren daarvan het bewijs. Maar ook dat zal op den duur plaatsmaken voor lijdzaamheid en apathie. Dat laatste is wellicht nog het ergste. Si tous les dégoûtés s’en vont, il n’y a que les dégoûtants qui restent.

In 1996 was na de Witte Mars het gevoel van urgentie onder de politici bijzonder hoog. Justitie en politiek moesten en zouden worden hervormd. Maar al snel verzandde de hervorming in, inderdaad, ‘politieke spelletjes’ en was de verdeeldheid onder de partijen groot. De zaak was compleet geblokkeerd. En toen ontsnapte Dutroux en in enkele weken tijd was de zaak beklonken. Wanneer ontsnapt de Dutroux anno 2011?