'Ik ben ook maar een onnozel konijn in de schepping'

Thomas Vanderveken weet het nogal zeker. Er komt ooit, nog niet meteen morgen, een dag dat hij de media vaarwel zal zeggen. "Ik wil nog een paar goeie radio- en tv-programma's maken," zegt hij, "maar er is ook nog een andere grote droom. Ooit wil ik de zalen in, het podium op, en achter de piano gaan zitten met iets dat ik zelf heb gemaakt. Een eigen creatie. Heel akelig en naakt, maar tegelijk het allerhoogste en meest passionele."

Van uitvoerder naar maker. Als er één lijn zit in het opvallend kronkelige carrièrepad van Vanderveken, dan misschien wel die. Nauwelijks twintig was Vanderveken toen hij debuteerde als presentator voor jongerenzender Jim TV, uitvoerder pur sang. Van Jim ging het - soms afwisselend en soms gelijktijdig - naar Eén en Klara. Zo verzorgde hij van 2009 tot 2011 het ochtendblok van de klassieke radiozender. Tot het even op was, en hij zichzelf vijf maanden loopbaanonderbreking permitteerde.

Het was het begin van een opmerkelijke carrièrewending. "De eerste maand heb ik geslapen", vertelt Vanderveken. "De tweede heb ik vakantie genomen, en de laatste drie heb ik gebruikt om een paar programmavoorstellen uit te werken."

Met een mandje vol eigen voorstellen trok Vanderveken naar Mark Coenen, toenmalig netmanager van Canvas. Vele brainstormsessies later was een nieuw programma geboren. Alleen Elvis blijft bestaan - gemakshalve wel eens omschreven als "het Vlaamse antwoord op Zomergasten" - maakte nogal wat los. Het was een programma waarin bekende en iets minder bekende Vlamingen wel eens iets meer van zichzelf durfden tonen. Spontaan, soms zelfs zonder agenda.

Van bij de eerste aflevering was het de lieveling van de Vlaamse tv-kritiek. Lof kwam er uit alle denkbare hoeken, ook en niet het minst voor de man die het programma belichaamde.

Thomas Vanderveken had hier laten zien dat hij nog iets meer kon zijn dan alleen vriendelijk, beleefd, vlot en aardig. In deze ideale schoonzoon woonde blijkbaar ook een pittige interviewer.

Over de kunst van interviewen zegt Vanderveken dat die wel wat lijkt op een andere kunst die hij, afgestudeerd als pianist aan het Conservatorium, al enige tijd beheerst. "Op een manier is het zeer vergelijkbaar met pianospelen. Aan de piano moet je niet alleen bezig zijn met de noot die je speelt, je moet ook denken aan de volgende noot, en bij uitbreiding het hele stuk. In een interview is dat niet anders. Terwijl je luistert en praat, moet je denken aan wat er al is gezegd, en wat er nog moet komen. Dat is verdraaid moeilijk. Maar ik wist al voor Alleen Elvis dat ik dit kon. Ik had het ook al zo vaak gedaan voor Klara. Ik herinner mij dat ik voor de uitzending van de eerste aflevering van Alleen Elvis door de gangen van de VRT liep. Doodnerveus was ik. Tot ik bedacht dat ik zo dadelijk iets zou gaan doen dat dichter bij me ligt dan alles wat ik daarvoor al had gedaan. Die gedachte was zo krachtig dat de zenuwen meteen weg waren."

Is Alleen Elvis het beste wat je tot dusver hebt gemaakt?

"Ja. Absoluut zeker weten.Het is het meest ambitieuze en het eerlijkste. Bovendien is het een programma waarin we de kijkers iets anders aanbieden dan het bestaande. De meeste televisieprogramma's zijn maatschappij- en normbevestigend, terwijl Alleen Elvis als het goed is die normen net bevraagt. Het is ook, en dat bedoel ik heel erg positief, een diehard openbare omroepprogramma. Een commerciële zender kan zoiets onmogelijk maken."

Allicht niet. Sommige afleveringen van Alleen Elvis haalden nauwelijks 60.000 kijkers.

"Terwijl andere afleveringen er drie keer zoveel haalden. Bon. Ik zou dat heel erg gevonden hebben als het een reden was geweest om de stekker eruit te trekken. Maar dat is dus niet gebeurd. Bij Canvas zullen ze ook wel beseffen dat die cijfers veel te maken hebben met de programmering. We gingen op antenne op vrijdagavond, na een reeks waar gemiddeld nauwelijks 20.000 mensen naar keken. Op dat vlak zijn we dit seizoen niet veel beter af, vrees ik. We staan nu na de vrijdagavondfilm geprogrammeerd. Dat betekent wel dat we niet meer van nul moeten starten, maar half elf 's avonds is natuurlijk wel laat."

Waarom heb je geen beter uitzenduur geëist?

"Omdat ik zelf niet goed weet waar we dan wel zouden moeten staan. Je zou ook om half negen kunnen beginnen, maar dan kom je net na Terzake, wat in feite ook een praatprogramma is.

"Ik bekijk het graag van de positieve kant. Alleen Elvis is heel erg leuk om te maken, en er keken vele tienduizenden mensen naar. Onze positie heeft ook zo zijn voordelen. Wie het brede publiek moet bereiken met een praatprogramma, moet altijd concessies doen. Die concessies hoeven we voorlopig niet te doen. Dat is mij ook heel veel waard."

Heb je geen spijt dat je dit verdiepende pad niet veel vroeger bent ingeslagen?

"Nee. Vergeet ook niet dat mijn tv-carrière al heel vroeg is begonnen. Het was: growing up in public with your pants down. Ik was twintig toen ik als presentator bij Jim TV begon. Misschien was dat puur carrièrematig bekeken niet de beste keuze, maar ik heb niet het gevoel dat dat verleden me is blijven achtervolgen. Ik heb nog alle kansen gekregen. Toen ze me later vroegen voor Steracteur sterartiest, heb ik geen seconde getwijfeld. Zo'n show presenteren is ook echt geweldig leuk om te doen. Die begintune, de pompende bassen, een zaal die ontploft, dat geeft, zeker de eerste keer, een enorme kick. Tegelijk weet je al snel dat het ook maar dat is. Showbizz. Heel leuk, maar ook: niks meer. Ik heb geen ambitie om het nog eens te doen, maar spijt? Nee.

"Ik weet het, mijn carrière is tot dusver niet erg eenduidig geweest. Blijkbaar vinden mensen dat vreemd, een Klara-man die zich tegelijk in de wereld van de showbizz kan smijten. Terwijl het voor mij nooit een punt is geweest. Ik ben er ook van overtuigd dat veel luisteraars van Klara tegelijk graag naar een tv-show als Steracteur, sterartiest kijken. Is dat schizofreen? Ik denk dat bijna iedereen die dualiteit in zich heeft."

Je hebt het al meer dan één keer gezegd. Ooit wil je een swingend tv-programma maken over klassieke muziek.

"Dat is een ei dat ik moet leggen voor al mijn haar grijs is. Al besef ik dat het ontzettend moeilijk zal zijn. Het moet natuurlijk wel goeie tv zijn, en hoe maak je goeie tv met klassieke muziek? Precies dezelfde vraag stelt zich al enkele decennia voor boeken."

Is het probleem niet vooral dat zulke programma's koste wat het kost leuk moeten zijn? Goeie literatuur is zelden leuk, en een goeie Bach-mop schiet ons ook niet meteen te binnen.

"(lacht) Daar heb je een punt. Muzikanten vertellen wel graag moppen, maar het zijn altijd dezelfde. Altviolisten zijn lui, koperblazers zuipen en de sopranen doen het met iedereen. Met dit soort humor gaan we ons programma niet verkocht krijgen."

Zoals ook de luistercijfers van Klara niet het sterkste argument zijn.

"Klara is er voor de liefhebbers, de mensen die al overtuigd zijn. Het heeft geen zin om dat nog eens over te doen op tv. Een tv-programma over klassieke muziek heeft een andere, bredere opdracht, en daar begint natuurlijk al het probleem. Je maakt een programma over klassieke muziek voor een grote groep mensen die helemaal niet vertrouwd zijn met dat genre. Zelfs als je vanuit de nichte durft te denken, blijft de vraag: waar te beginnen?

"Zonder pedant te willen zijn, maar de onwetendheid over klassieke muziek is soms verbazend groot. Onlangs praatte ik er nog over met een vriend van mij, een groot liefhebber van klassieke muziek met een doctoraatsdiploma. Hij vertelde me over zijn vrienden, hele slimme, erudiete mensen, die over alles kunnen meepraten, tot Motorhead toe. Maar Bach? Daar weten ze helemaal niks van."

Hoe komt dat?

"In de eerste plaats door een maatschappij waarin onbekend vaak onbemind is. Maar ook de klassieke muziekwereld zelf draagt schuld. Heel lang is dat een in zichzelf gekeerd, conservatief bastion geweest. Vandaag worden er pogingen gedaan om het wat open te breken, maar de conservatieve krachten wringen soms nog altijd tegen.

"Toen ik met de ochtend van Klara begon, werd ik daar dagelijks mee geconfronteerd. Luisteraars stuurden me mails, waarin ik werd uitgescholden voor mongool. Letterlijk. Het was zo heftig dat ik me op een bepaald ogenblik begon af te vragen of ik niet inderdaad de enige Vlaamse cultuurzender naar de kloten aan het helpen was.

"Uiteindelijk heb ik besloten om met die luisteraars in dialoog te gaan. Per slot van rekening waren die scheldtirades ook een blijk van iets wat we deelden: de liefde voor de klassieke muziek. Met die instelling in het achterhoofd heb ik hen proberen duidelijk te maken dat mijn vrijere benaderingswijze uit liefde voortkomt. Dat meen ik ook echt. Ik hou ontzettend veel van klassieke muziek. Het is de enige kunstvorm die me geregeld tot tranen toe beweegt. Precies daarom vind ik het zo erg dat die muziek gekaapt wordt door die snobs. Ik wil die muziek daarvan bevrijden, omdat die van iedereen is."

Laatst mocht je op Radio 1 enkele uren vullen met je favoriete muziek. In volle primetime liet je plots Bachs Goldbergvariaties op de luisteraar los.

"(lacht) Misschien is het mijn wat atypische manier om rock-'n-roll te zijn? Het was gewoon sterker dan mezelf. En het zou, vanuit mijn standpunt bekeken dan, ook een beetje raar zijn om het niet te doen. Men had me gevraagd om enkele uren te vullen met mijn favoriete muziek. Dan kan ik moeilijk voorbij aan de klassieke muziek. 60 procent van mijn platenkast is klassiek."

Heeft de Radio 1-luisteraar op je streepje klassiek gereageerd?

"De commentaar was unisono positief. Ergens verbaast me dat ook niet. Ik ben ervan overtuigd dat 100 procent van de mensen van klassieke muziek houdt, met dien verstande dat die meerderheid het niet echt beseft. Denk aan begrafenissen. Op de meeste begrafenissen is er klassieke muziek. Ik heb na afloop nog nooit iemand horen zeggen: saai. Waarom niet? Omdat die muziek, zeker op momenten dat het er toe doet, tegelijk dolk in het hart en grote troost is."

Volgens de Britse filosoof Roger Scruton is klassieke muziek aantoonbaar beter dan popmuziek.

"Sigiswald Kuijken beweert hier al een paar eeuwen hetzelfde. Klinkklare onzin, natuurlijk"

Is de muziek van Bach dan niet vele malen dieper en subtieler?

"Uiteraard is zijn verzameld werk van Bach subtieler dan dat van Lady Gaga. Maar eerlijk gezegd: ik heb nog nooit gedanst op de Goldbergvariaties. Dat lukt me net iets beter op Lady Gaga."

Klassieke muziek heeft niet zelden een religieus karakter. Zou het kunnen dat we vandaag vooral daar op afknappen?

"De muziek van Bach zit diep verankerd in het protestantisme, dat is zo. Maar heb je God nodig om de Goldbergvariaties te begrijpen? Ik heb genoeg aan de eeuwigheid, de puurheid, de zoektocht naar het hogere, die ook in die muziek te vinden is."

Een minimum aan spiritualiteit is toch wel een vereiste, nee?

"Zeker. Ik denk trouwens dat we daar in het Westen in het algemeen te weinig mee bezig zijn. Als ik hier zondagochtend de kerkklokken hoor luiden, komt de vraag wel eens in mij op. Zou het geen idee zijn om nu, in plaats van de mis, één uur lang collectief spiritueel bezig te zijn? Hebben we het kind niet met het badwater weggegooid?

"Hoe we dat opnieuw moeten invullen, dat weet ik niet. De alternatieven die al voorgesteld zijn, lijken me in de regel nog erger dan de verplichte mis. Maar het blijft wel een belangrije vraag. Hoe vullen we de leegte die door de ontkerkelijking is ontstaan? We proberen het vandaag met tempels allerhande. Van voetbalstadions over winkelcentra tot restaurants. Maar vinden we in die tempels echt de ruimte voor spiritualiteit? Ik in elk geval niet. Ik kan die plek wel vinden in een opera, en dan vooral in de perfecte, tot in de puntjes verzorgde uitvoering ervan.

"In het begin van dit jaar ben ik samen met Veronique (zijn vriendin, voormalig Kenet-wrapster Veronique Leysen, JdP) naar Peru geweest. We zijn er met een sjamaan en zijn vrouw de bergen in gereden. Daar hebben ze voor ons, onder de maan, een ritueel opgevoerd. Een fantastisch moment, maar tegelijk stond ik er toch maar met een half ironische blik naar te kijken. Ik heb geprobeerd om die blik weg te vegen, maar lukte me niet. Ik kon niet anders dan denken: kijk hoe schattig, die man gelooft nog écht in een offer. Heel erg, maar ik heb me nadien wel voorgenomen om zulke momenten van verstilling en contact met de natuur wat vaker op te zoeken."

Je vriendin vertelde laatst in Humo dat ze in de voorspelling van een waarzegger gelooft. Niettemin zijn jullie nog altijd samen.

"(lacht) Ik lach daar vooral mee. En tegelijk begrijp ik haar wel. Net als Veronique snap ik het universum niet. Zij zegt: misschien heeft die waarzegger wel gelijk. Mijn ratio zegt: ik geloof hem niet. Ik geloof hem zelfs keihard niet. Maar diezelfde ratio zegt mij ook dat ik niks van de wereld, de schepping en het leven kan snappen. Niks, Geen hol. Ik ben ook maar een onnozel konijn in de schepping. Hoe kan ik, met mijn konijnenverstand, nu beweren dat ik het wél weet? Echt waar, ik heb geen idee, dus laat ik voorlopig maar gewoon tv maken."

Alleen Elvis blijft bestaan, nu vrijdag 12 september om 22.15 uur.