Sterke man Erdogan kent straks zijn ware kracht
De islamistische AKP van premier Recep Tayyip Erdogan zal na de lokale verkiezingen van morgen de grootste partij van het land blijven. De stembusgang is wel een belangrijke test voor de toekomst van Erdogan en van Turkije. Zet het land koers richting meer democratie, of wordt het een autoritair regime?
Zelden hebben Turkijewatchers het zo druk gehad als het afgelopen jaar. De periode van onrust begon met de wekenlange protesten in het Gezipark van Istanbul. In juni vorig jaar zette die zich door met een corruptieschandaal dat de kop kostte aan vier ministers in de regering-Erdogan, en het blijft spannend met het recente verbod op Twitter en YouTube. Heel de wereld bekritiseerde de ban op sociale media en gisteren riepen Turkse en internationale prominente auteurs in een open brief de Turkse regering op de democratie en vrijheid van meningsuiting te respecteren. Een van hen was Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk. Hij verklaarde in The Guardian dat YouTube in 2008 al eens werd geblokkeerd, maar "toen hadden we hoop op een betere toekomst. Nu gaat het van slecht naar slechter, richting verschrikkelijk."
Premier Erdogan komt niet op tijdens de lokale verkiezingen, maar heeft zich (letterlijk, tot grote hilariteit van zijn tegenstanders) hees geroepen in de campagne ter ondersteuning van zijn partij. Hij is ook degene die het meest prominent figureert op verkiezingsaffiches in de straten. En dat is niet zonder reden: deze stembusgang zal ook de belangrijkste populariteitspoll ooit zijn voor Erdogans beleid. Drie termijnen ver is zijn premierschap intussen, en met parlementsverkiezingen die voor volgend jaar zijn aangekondigd, worden de resultaten van morgen met argusogen in de gaten gehouden. Behoudt hij zijn populariteit?
Immers, heel erg goed gaat het niet meer met Turkije. Werd de periode tussen 2002 en 2011 nog gekenmerkt door vooruitgang op vlak van economie, vrijheden en individuele rechten - met zelfs een mogelijk EU-lidmaatschap in het vooruitzicht - dan heeft Erdogan zich sinds zijn herverkiezing in 2011 ontpopt tot een autoritaire leider. In amper drie jaar tijd heeft hij de restricties opgevoerd inzake persvrijheid, internetgebruik en vrijheid van meningsuiting.
Blasfemie
Kritische journalisten belandden in de cel, net als iedereen die hem durfde tegen te spreken. De AKP (Adalet ve Kalkinma Partisi, de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling) haalde zijn steun daarvoor bij een informeel en machtig netwerk van islamitische zakenlui en bevriende media. Tegelijk werd Turkije islamitischer dan ooit, met rechtszaken tegen blasfemie en confessionele scholen die extra steun kregen.
"Als je de AKP die in 2002 aan de macht kwam vergelijkt met de partij die ze geworden is, dan zie je een hemelsbreed verschil", verklaart Fadi Hakura van de gerenommeerde denktank Chatham House in Londen. "Turkije zit met een regeringspartij die draait om slechts een man: premier Erdogan. Eigenlijk bestaat de AKP zelfs niet als partij. De AKP, dat is Erdogan geworden. En Erdogan, dat is de AKP. En de Turkse maatschappij, die erg top-down is, heeft eigenlijk wel respect voor zo'n sterke figuur."
Fadi Hakura runt bij Chatham House het Turkey Project, dat met onderzoek en analyse meer inzicht wil bieden aan dit land in transitie. Hakura zegt dat de huidige corruptieschandalen en het autoritarisme in een ander land misschien wel voldoende zouden zijn om de machthebbers weg te stemmen, maar niet zo in Turkije. "De partij zal mogelijk toch nog 40 procent van de stemmen halen en opnieuw de grootste van het land worden. De doorsnee Turk zit niet in met problemen als mensenrechten. Turken zijn ook erg tolerant voor corruptie, zolang de economie maar goed draait."
En daar ligt mogelijk de verklaring voor het feit dat de AKP opnieuw zal winnen, maar met naar voorspelling veel minder stemmen dan weleer. Turkije staat nog steeds in de top twintig van de sterkste economieën, maar de groei van enkele jaren geleden is stilgevallen. De inflatie stond vorig jaar op 7,4 procent, de lira daalde gevoelig in waarde en het aantal buitenlandse investeringen liep terug. "Het is allemaal nog niet voldoende om de bevolking wakker te schudden", zegt Hakura. Erdogan zal bij deze verkiezingen de steun behouden van de conservatieven, islamisten, rurale bevolking en de arme Turken. Maar de intellectuelen en progressieven die in hem aanvankelijk iemand zagen die een EU-lidmaatschap kon bewerkstelligen, zullen door de aanvallen op vrijheden morgen wel afhaken. De AKP heeft de Turkse maatschappij erg gepolariseerd, zegt Hakura. "De kloof tussen conservatieve, religieuze Turken en meer liberalere, westerse Turken is erg groot geworden. De verhouding is zowat zeventig-dertig. Maar bij de jongere generatie, zij die aanwezig waren bij de Geziprotesten, zie je wel een langzame evolutie naar een overbrugging van die polarisatie. De jongeren maken zich minder druk om islam of secularisme, maar willen wel jobs en een inclusieve regering die aandacht heeft voor verschillende standpunten en levensstijlen."