Nee, met deze flamingo's werd niet gefraudeerd
Tien jaar na de bejubelde reeks Planet Earth pakt BBC zondag uit met een tweede seizoen. Een legendarische natuurreeks met de al even legendarische David Attenborough. De beelden zijn verbluffend. Maar zijn ze ook echt? Want daar werd vroeger al eens een loopje mee genomen.
Er is drie jaar aan gefilmd, tijdens 117 reizen naar 40 landen. Met Planet Earth II pakt BBC weer uit met een spectaculaire natuurdocumentairereeks. Opnieuw tekent bioloog en tv-maker David Attenborough - intussen 90 - present. "De technologie en de beelden zijn ongeëvenaard", beweert hij. "Dit konden we tien jaar geleden niet." Maar zijn de haarscherpe beelden ook allemaal echt? In 2011 was de BBC betrokken in een 'schandaal' rond Frozen Planet, waarin enkele beelden van een ijsbeer in gevangenschap werden gebruikt.
Zulke fraude is zo oud als het genre zelf, schreef The Guardian nog deze week. Toen Walt Disney er in 1948 mee startte, gingen de makers van True-Life Adventures nochtans prat op de authenticiteit. Maar niemand kon vermoeden in welke gruwelijke omstandigheden de documentaires werden gefilmd.
De meest omstreden passage is die over lemmings in 1958. Bij overbevolking zouden de diertjes collectief zelfmoord plegen. In de film zien we ze massaal over een klip in het water vallen en verdrinken. In scène gezet, bleek later. De lemmings werden 1.000 kilometer verderop gevangen door kinderen, die er 25 cent per stuk voor kregen. Op de plek van filmen werden ze dan door de ploeg van een rots geduwd. Toppunt: het is nooit bewezen dat lemmings in groep uit het leven stappen.
Nog zo'n frappant voorbeeld is de Oscar- winnende film Le monde du silence van de Franse oceanograaf Jacques-Yves Cousteau uit 1956. Om de beste beelden te schieten, werd niets gespaard. De ploeg blies een koraalrif op, ramde een babywalvis met een boot en maakte een school haaien af.
Oneerlijk
Zo flagrant is het vandaag niet meer. Al komt bedrog nog steeds voor, ook bij ons. In 2000 werd Chris Dusauchoit het gezicht van de VRT-reeks Dierenkliniek. Operaties werden vaak nagespeeld, zegt de presentator. Het meest stuitende voorbeeld was de operatie van een vrouwtjesschildpad die haar eieren niet kon leggen. Want die bleek er gewoon niet te zijn.
"Tijdens het eerste shot werd een mannetjesschildpad ingespoten met fysiologisch water. Daarna werden er buiten beeld twee duiveneieren in een ingevroren exemplaar gestopt, die er op camera triomfantelijk werden uitgehaald. Ik vond dat oneerlijk tegenover de kijker. Vooral omdat het niet nodig is. Er zijn genoeg echte verhalen te vinden."
Later maakte Dusauchoit Dieren in nesten, dat tot vorig jaar werd uitgezonden op Eén. "Voor onze eerste safari hadden we wel een werkplanning opgesteld", zegt hij. "Op de eerste dag zouden we leeuwen filmen. Uiteraard hebben we die dag geen enkele leeuw gezien. Wel passeerden we talloze neushoorns. Daar hebben we geleerd dat je moet pakken wat je kunt krijgen. En wie dierentelevisie wil maken, niet mag vertrekken vanuit een script. Men zegt weleens dat je op tv de 3 B's moet vermijden: beesten, baby's en boten. Die zijn te onvoorspelbaar. Bij Dieren in nesten hebben we het beest altijd vooropgezet. Daarmee hebben we bewezen dat het ook anders kan."
Met een nodige portie ethiek kom je dus een heel eind. "We zijn in veel nationale parken geweest waar ze de dure eed hadden gezworen om nooit nog een cameraploeg toe te laten. Want er bestaan zeker nog dieren- of andere zogezegde realityprogramma's waar de reality ver te zoeken is."
De gouden regel is dus: registreren in plaats van regisseren. En dat belooft Planet Earth II ook te doen. "Niemand kan tippen aan de BBC", vindt Dusauchoit. "Ze hebben een onmetelijke ervaring, een gigantische afzetmarkt en hun zachtaardige paus: David Attenborough. Die man heeft meer aan sensibilisering gedaan dan Greenpeace en WWF samen. Hij heeft de wereld zijn liefde en bekommernis om de natuur getoond zonder de zaken op te kloppen."