Mongolië voor macho's

"Welcome to Bajan-Ölgi", zegt Canat van Blue Wolf Travel, onze gastheer en organisator van het Altai Kazakh Eagle Festival, de reden waarom we naar deze verre uithoek van Mongolië zijn afgereisd. "This is a strong country, for and with strong people", grijnst hij wanneer hij naar de dorre, maar indrukwekkende en lichtjes besneeuwde bergen in de verte wijst.

Zo'n 75 kilometer verder ligt de Russische grens. De doorsnee toerist geraakt hier niet, die zal zal nooit 2,5 uur vanuit hoofdstad Ulaanbaatar in het vliegtuig zitten om tot aan de grens met Rusland en Kazachstan te reizen. Je moet van een typisch, desolaat en ietwat bevreemdend gevoel houden. Hetzelfde gevoel dat je ook ervaart in andere bizarre dorpjes die einde-van-de-wereldsensaties oproepen.

In Bajan-Ölgi is het stoffig, in de winter heb je vijf lagen dons nodig om de koude te trotseren en de mensen zijn er apart, anders dan in de rest van Mongolië. Dit op z'n zachtst gezegd eigenaardig stadje heeft 100.000 inwoners die in een mix van joerts (vilten tenten) en huizen wonen, gevangen tussen een decor van wonderlijk gevormde en gekleurde bergen.

Sinds de tijd dat de Sovjet-Unie hier alles bepaalde, is er weinig veranderd. Althans, de infrastructuur bleef min of meer hetzelfde: de functionele stijl, de pleinen, de gebouwen. Roze, afbladderende overheidsgebouwen en standbeelden doen je denken dat je in Noord-Korea bent. En dan is er nog de moskee, want een groot deel van de Mongoolse Kazachstanen is moslim en niet boeddhistisch zoals in de rest van Mongolië.

Op bezoek bij de berkut

De inwoners zijn Kazachs en dat is duidelijk. Zeg je 'baithla' (dank je) in het Mongools, dan zal je snel te horen krijgen dat men hier het Kazachse 'rakhmet' gebruikt. Onze opgebouwde vocabulaire van de voorbije weken is hier nutteloos. We zijn even lost in translation.

Om het verloren gevoel helemaal te benadrukken, zien we bij aankomst een koe met een herdershond erachteraan langs het luchthavengebouw van Bajan-Ölgi lopen. De koe gaat bijna het verlaten gebouw binnen. De bewaker die ons daarjuist van het vliegtuig naar de 'terminal' escorteerde, zit nu achter de koe aan. De hond blaft en de wind jaagt het stof in de ijskoude lucht. Welkom in Far West Mongolië.

Maar de ware reden voor deze trip naar het verre westen van schitterend Mongolië is niet Bajan-Ölgi. Het zijn de arendjagers, de eagle hunters oftewel de berkutsji zoals ze hier worden genoemd. Er zijn meer dan honderd arendjagers (en dus ook getrainde arenden) in de Sagsai-regio.

De plaats waar straks het festival zal plaatsvinden, is niet meer dan een gehucht, een zogenoemde sum, op anderhalf uur 4x4'en van Bajan-Ölgi. De jagers wonen verspreid over de vallei in eenvoudige huisjes of in goed geïsoleerde joerts, zo gebouwd dat ze pakken sneeuw kunnen verdragen. In elk van die huizen woont een berkut met zijn familie.

Meestal worden de 'gouden arenden' heel jong uit het nest gehaald om ze te trainen. Westerse dierenliefhebbers vinden deze praktijken ongetwijfeld onaanvaardbaar, maar voor de trotse Kazachstanen is dit al eeuwenlang de normaalste zaak van de wereld. Een gouden arend in gevangenschap leeft ongeveer veertig jaar. De jager wordt dus gewoon oud met zijn vogel.

De eerste arendfamilie die we bezoeken is die van Mana, een jager op leeftijd die de fakkel zoetjesaan overdraagt aan zijn twee zonen. De arend van Mana zit in de inkomhal, op z'n gemakje, goed beschermd tegen de koele ochtendlucht. Mana werd beroemd toen een tiental jaren geleden een andere fotograaf hier op bezoek kwam en een schitterend plaatje schoot van de jager op zijn paard met zijn vogel. Toevallig is die fotograaf nu terug, een Amerikaan die in Bangkok woont, en eens komt kijken hoe het met de jagers en hun vogels gesteld is. Volgens hem doet Mana het sinds zijn eerste bezoek een stuk beter. Het arendjagerschap heeft hem geen windeieren gelegd. Reizigers kunnen bij Mana en andere arendjagers logeren in ruil voor een kleine vergoeding die bijdraagt tot een beter leven.

Operation Eaglecam

Voor ons is het mooi om mee te maken hoe het is om in deze verre uithoek van Mongolië te overleven, samen met deze imposante en wondermooie vogels. Wij zijn hier ook voor het Altai Kazakh Eagle Festival, waar de zonen van Mana hun eer en die van hun gouden arenden hoog willen houden.

Elke topsporter moet hard trainen, dus ook de arendjager, zeker in aanloop van het arendfestival. We trekken erop uit met Oral, 78 jaar oud, en zijn vierjarige arend. De bedoeling is niet alleen om mooie foto's te nemen, maar ook om een stapje verder te gaan. We speelden al langer met het idee om een kleine camera op de rug van de arend te monteren. Maar dan moet je eerst heel wat problemen oplossen. Ten eerste komt zo'n vogel niet ver met onze trouwe Nikon D800 op zijn rug, dus kozen we voor een lichtgewicht GoPro-camera. Experts van de Denver Zoo Foundation in Mongolië bevestigden ons dat we hiermee de vogel niet zouden hinderen. Vervolgens moest er een flexibel harnas voor de arend worden gemaakt waarop de camera gemonteerd kon worden. Licht, aanpasbaar en sterk. Urnaa, een van de behulpzame conciërgedames van het Kempinski Hotel in Ulaanbaatar, nam ons mee naar een naaister om het harnas op maat te maken. Klaar voor Operation Eagle!

Wanneer we Oral uitleggen wat we met zijn arend willen doen, verwachten we eerst wat protest, maar de jager vindt het prima. Let's do it! Oral springt op zijn paard en we zoeken een mooie plek op. Voorzichtig bevestigen we het harnas aan Orals arend, die er opvallend rustig onder blijft. Dan verdwijnt Oral in de verte. Even later, bovenop een berg, zit de arend te wachten terwijl de zon langzaam ondergaat. Beneden staat zijn baasje, ver weg. Oral roept hem, zoals hij dat straks op het festival ook zal doen. De arend luistert, kijkt en vertrekt. Hij vliegt met een snelheid van 200 km/u over de vlakte met zijn baas in het vizier. Onze camera houdt goed stand, filmt hoe de vogel rondom zich kijkt en in rechte lijn naar Oral zoeft. Hij landt op de grond niet ver van de jager die zijn vogel toeroept. Enkele tellen later zit hij op de arm van Oral. Take 1. Niet slecht!

Op de top van de berg staan we allemaal in extase te kijken. Zou het gelukt zijn? Wanneer we 's avonds het filmpje aan de complete familie nomaden tonen, zitten ze in extase te kijken. Grote ogen en nog grotere glimlach inbegrepen. Oral ziet voor het eerst hoe zijn vogel zijn schitterend land vanuit de lucht observeert. De aanblik van de gezichten van deze mensen is mogelijk nog mooier dan het filmpje zelf.

Geen bontmutsen

Veel reizigers kennen het Nadam Festival dat in juli plaatsvindt en dat vooral rond Ulaanbaatar voor een toeristische opstoot zorgt. Kleinschalige festivals zoals dit Altai Kazakh Eagle Festival zijn minder populair. Volgens organisator Canat zijn er ongeveer honderd buitenlanders en duizend locals uit verschillende streken naar de vallei afgezakt. Wanneer de vijftig arendjagers op een rij komen aanrijden, met op de achtergrond de besneeuwde bergen van het Altai-gebergte, staan de toeristen met hun camera's al klaar. Dit is dan ook een perfecte gelegenheid voor fotografen. De jagers zijn fotogeniek, trots en cameravriendelijk.

Het gros van de toeristen komt individueel naar dit soort bijeenkomsten en je voelt je hier geen indringer of wandelend dollarbriefje omdat je buitenlander bent. Er staan wel wat kraampjes met souvenirs, maar niemand is opdringerig en alles is gemoedelijk.

Alle spotlights staan op de jagers gericht die vandaag een paar testen afleggen: de vogel vanaf de berg tot in de vlakte laten vliegen en landen op de arm, een kamelenrace, oefeningen met het paard en een iets minder diervriendelijke test met een dode geit. De wind raast pijnlijk snel en intens koud over de vlakte en doet de vers gevallen sneeuw opwaaien. De jagers verpinken niet, goed ingepakt in vossen- en wolvenvellen. Wij, verpakt in laagjes Gore-Tex en hightech donsvestjes, bibberen en huiveren.

Een toerist maakt de ongelukkige beslissing om een bontmuts te kopen. Tijdens een van de oefeningen denkt een arend dat de muts een lekker diertje is en stevent recht op de toerist af. Hilariteit alom, behalve bij de slechtgemutste toerist.

Alleen vrouwtjes

De berkutsji dragen meestal jassen gemaakt van vos, konijn of marmot. We merken het al snel: hoe extravaganter de jas, hoe meer de jager gerespecteerd wordt. Soms spot je ook bont van een wolf. Want een sterke arend kan niet alleen kleinere dieren vangen.

Het zijn overigens altijd vrouwtjes waarmee gejaagd wordt. De sterkste arenden zijn degenen die zelf gevangen worden, zegt Bolat, de zoon van Oral. De jongen die uit het nest meegenomen worden, worden later meer zoals huisdieren. Ze zijn rustiger, vriendelijker en tammer. De echte jagers, die in het wild opgroeiden, kunnen met gemak een wolf aan. Er wordt verteld dat ze zelfs sneeuwluipaarden de baas kunnen.

De berkutsji hebben drie dingen nodig in het leven: een snel paard, een trouwe hond om het huis te bewaken en een arend. De traditie wordt al 6.000 jaar van vader op zoon doorgegeven. Maar of het nog eens zo'n lange periode standhoudt, is de vraag. Veel jonge nomaden trekken naar de stad, smartphone in de bonten jaszak.

Wanneer we na het festival in het schemerdonker naar het huis van Oral rijden, zien we een konijn over de steppe huppelen. Bolat stopt en Noks, zijn jonge zoon, haalt meteen zijn geweer boven. Zelfs al woont de volgende generatie in de stad, het jagersbloed zal toch niet zo snel uit de aderen verdwijnen. Daar zijn ze hier in de Far West van Mongolië veel te trots voor.

Naar het arendfilmpje kijken: one.classetouriste.be/day/3641