'Geschrokken en overdonderd'
De Nederlandse schrijfster Marente de Moor is de erg verrassende laureate van de AKO Literatuurprijs. Met haar tweede boek, de historische roman De Nederlandse maagd, gaf ze tenoren als Jeroen Brouwers, Arnon Grunberg, P.F. Thomése en favoriet Peter Buwalda het nakijken. De Moor, die 50.000 euro rijker wordt, was totaal 'overdonderd' door de toekenning.
'Marente...wie?'. In de literaire wandelgangen van Twitter tuimelden nogal wat volgers uit de lucht na de bekroning van de 31-jarige dochter van schrijfster Margriet De Moor. Je kunt bezwaarlijk zeggen dat Marente De Moor na twee romans een eersterangspositie in de Nederlandse letteren bekleedt. Aan openvallende monden geen gebrek dus, maandagavond in het Amsterdamse Scheepvaartmuseum, toen juryvoorzitter Ernst Hirsch Ballin Marente de Moor aanduidde als de laureaat van de vijfentwintigste editie van de AKO Literatuurprijs. Met een shortlist waarop verder Jeroen Brouwers (Bittere bloemen), Peter Buwalda (Bonita Avenue), Arnon Grunberg (Huid en haar), Marja Pruis (Kus me, straf me) en P.F. Thomése (De weldoener) prijkten, leek De Moor bij voorbaat de outsider voor de AKO, die het beste Nederlandstalige literaire boek (fictie en non-fictie) bekroont. Zo koos de schaduwjury van de site Recensieweb onder leiding van NRC-critica Elsbeth Etty bijvoorbeeld ondubbelzinnig voor Bittere Bloemen van Brouwers. En vrijwel alle prognoses vonden het al chic dat De Moor tot op de shortlist was geraakt.
Geen colbertje
De Moor hechtte vooraf overigens ook amper geloof aan haar kansen. Een dankwoord had ze niet eens voorbereid. Ze kon na de bekendmaking aanvankelijk niet meer uitbrengen dan dat ze "overdonderd" en "rot geschrokken" was. "Ik hoopte dat het boek van Thomése zou winnen. Dat is een schitterend boek", vertelde ze nadien in het Nederland 2-programma Nieuwsuur. Ze had geen "colbertje, waaruit prijswinnaars geroutineerd een speech tevoorschijn trekken." Wel alludeerde ze bij het bedanken van de jury op de schermsport, cruciaal in haar boek. Ze prees dat ze haar "het recht van aanval" hadden gegund. Een sip kijkende Peter Buwalda, de debutant die met Bonita Avenue stilaan door iedereen tot topfavoriet was gebombardeerd, kon zijn ontgoocheling intussen moeilijk wegstoppen, terwijl zowel Arnon Grunberg als Jeroen Brouwers hun kat hadden gestuurd naar de uitreiking.
Als winnares wordt de Moor 50.000 euro rijker en kreeg ze ook een sculptuur van Eugène Peters. Ze volgt op de erelijst David van Reybrouck op, die vorig jaar met zijn geschiedschrijving Congo met de pluimen ging lopen. De slaviste zet met haar lauwerkrans trouwens een familietraditie verder. Moeder Margriet de Moor won in 1992 al de AKO Literatuurprijs voor haar roman Eerst grijs dan wit dan blauw.
De jury omschreef het boek als "een historische vertelling en een Bildungsroman ineen." Voorzitter Hirsch Ballin sprak van "zinnelijk en krachtig proza" en "prachtige personages". "De manier waarop ze goochelt met beelden en metaforen is duizelingwekkend en de verwijzingen naar kasteelromans en spookverhalen betoveren. De Nederlandse maagd is een meeslepende, broeierige roman, die nog lang blijft nazinderen", zegt Ballin.
De Nederlandse maagd handelt over de jonge Nederlandse schermster Janna die in de zomer van 1936 door haar vader op de trein wordt gezet om in de leer te gaan bij zijn oude vriend, maître Egon von Bötticher. De verbitterde en gewonde huzaar is teruggekeerd uit de Eerste Wereldoorlog en slijt zijn dagen op een verlaten landgoed bij Aken, waar hij duels organiseert. De Moor weet waarover ze schrijft: ze schermde jarenlang met haar toenmalige Russische echtgenoot.
De literaire kritiek over De Moor was wisselend en niet altijd mals. Zo gaf de Volkskrant weliswaar toe dat de roman "gracieus geschreven" was, maar dat "de weinig oorspronkelijke inhoud twijfels oproept." Er is sprake van een "lappendeken van literaire sjablonen": "Bij vlagen is het alsof je een pastiche leest op een 19de-eeuwse roman." Menigmaal is de vergelijking met Charlotte Brönte gemaakt.
De Nederlandse maagd is De Moors tweede roman. Ze debuteerde in 2007 met het goed onthaalde De overtreder, over het leven van Russische migranten in Amsterdam. Als columniste was ze actief bij De Groene Amsterdammer, waarvoor ze een tijdlang als Ruslandcorrespondente fungeerde. Na haar terugkeer werkte ze ook voor HP/De Tijd en schreef ze het non-fictieboek Petersburgse vertellingen. Over haar boeken zegt ze dat ze voortkomen uit "verstrooidheid, verwarring of paniek zelfs".
Mag De Moor nu al toegevoegd worden aan het rijtje snel te vergeten winnaars, genre Hans Münstermann, Doeschka Meijsing of Brigitte Raskin? Ietwat oneerbiedig en voorbarig. Dat de jury weer eens voor een vrouw koos, kan ook liggen aan de sterk feminiene vertegenwoordiging in de jury. Die bestond naat voorzitter Hirsch Ballin ook Maarten Dessing (criticus BOEK en Knack Magazine), Frank Hellemans (criticus Knack Magazine), Toef Jaeger (criticus NRC Handelsblad), Kathy Mathys (freelance journalist De Standaard der Letteren) en Fleur Speet (criticus het Financieele Dagblad). Opvallend was trouwens dat dit jaar geen enkele Vlaming de shortlist bereikte.