'Denken is verfoeilijk'

'kep wel iemantop toog ne zekere nbassanio hij is ni rijk maar da geeft ni'

Jonkvrouw Portia wil Bassanio hebben. En hij haar. Twee problemen: hij is niet de enige, en hij heeft geen geld. Portia's vader heeft drie kistjes gemaakt - 'kaskes' zoals dat bij Decorte heet. Wie het juiste kistje kiest, zal zijn dochter krijgen. Ondertussen heeft Bassanio geld geleend bij Shylock, een jood. Ze sluiten een overeenkomst: als Bassanio hem niet kan terugbetalen, mag Shylock één pond vlees uit het lichaam van de jongeman snijden.

The Merchant of Venice wordt een van Shakespeares komedies genoemd. Maar dat is buiten Jan Decorte gerekend. "Ik vind het helemaal geen komedie. Het is net een heel dreigend stuk. Er zullen erge dingen gebeuren op het einde. Die dreiging zit overal, zelfs al in de kaskes. Ik vind het onderscheid tussen komedie en tragedie trouwens heel burgerlijk. Een goed stuk gaat over alles. En iedereen moet ervaren wat hij zelf ervaart. Vrijheid, daar gaat het om. Dat is het sleutelwoord van mijn werk. Binnen de grenzen die wij afbakenen, heeft iedereen de vrijheid om te begrijpen en te zien wat hij wil."

Voor de acteurs geldt die vrijheid toch niet helemaal. Je werkprocedé is bekend: je leest Shakespeare in de oorspronkelijke taal, je begrijpt er de helft van, en dan schrijf je jouw tekst. Die tekst is te nemen of te laten.

Jan Decorte: "Dat klopt."

Herwig Ilegems: "Maar we nemen die tekst heel graag, hoor. Ik heb al met veel minder tevreden moeten zijn."

Decorte: "Onlangs speelden we O Death op de Münchner Kammerspiele. Al op de eerste dag hadden we een conflict met een actrice. Zij moest naakt en rood geverfd aantreden. Na de eerste tekstlezing zei ze: 'Ik snap niet waarom ik naakt zou zijn.' En ik zeg: 'Dat is mijn droom, dat is mijn beeld van het stuk. Samen met de tekst. Daarom moet dat.' Ze is opgestapt. We hebben iemand anders moeten zoeken."

Je werk wordt altijd puurder, zei je ooit, het gaat naar complete stilstand. Wat betekent dat?

Decorte: "De abstractie wordt steeds groter. Het decor, de kostuums, de tekst. Alles gaat gewoon verder. Shylock is al veel abstracter dan Niks of niks, onze vorige voorstelling (een bewerking van 'Much Ado About Nothing', smu)."

Waar gaat dat eindigen?

Decorte: "Dat weet ik niet. Bij Beckett, zeker?"

Beckett hebben we toch al gehad?

Decorte: "Ja. Maar het moet opnieuw. Beckett blijft pakken. Ooit heeft hij aan een actrice gevraagd om haar tekst in 27 seconden te zeggen. Met een chronometer stond hij ernaast. Dan was het te lang, dan was het te kort. Ze werd er gek van. Ze vroeg: 'Waarom toch, mijnheer Beckett?' Hij is direct opgestaan. Die waaromvraag was er te veel aan."

Herwig, jij vraagt dus nooit 'waarom' aan hem?

Ilegems: "Nee, ik weet dat hij het niet graag heeft. En het is ook niet nodig. Dat heeft met vertrouwen te maken. Hij zal wel een heel goede reden hebben. En meestal zie ik die reden ook. Hij legt niet graag uit, en ik ook niet. We laten het graag over aan het publiek. Van het moment dat je iets uitlegt, neem je ook iets weg."

'Er wordt zo veel getheoretiseerd over kunst, en toch zie je maar zelden kunst', heb je ooit gezegd.

Ilegems: "Ik zie veel stuurloosheid in het theater. Acteurs gaan vaak discussiëren of ideeën uitwisselen om er samen uit te raken, en daar is niets mis mee, maar het is geen totaalverhaal. Bij tv zie je dat nog veel meer: daar willen ze formats, en doelgroepen bereiken. Maar hoe meer je dat doet, hoe meer je wegdrijft van het authentieke en oorspronkelijke. En dat heb je, of dat heb je niet. Jan heeft dat. Ik mis dat soms in het landschap."

Decorte: "Ik spreek niet graag over andere theaters dan het mijne. Ik weet alleen dat wij niet de KVS zijn. Wij willen niet politiek correct zijn."

Dat geldt ook voor dit stuk. Shylock is een jood, en joden stinken, eten hun kinderen op en hebben een scheve neus, zeggen de personages. Nooit getwijfeld aan die passages?

Decorte: "Geen moment."

Ilegems: "Maar hij heeft een geniale zet gedaan door Shylock het laatste woord te geven. Dat is niet zo in de oorspronkelijke tekst."

Decorte: "In de tijd van Shakespeare moest Shylock verstopt zitten. Bij mij draagt het stuk zelfs zijn naam. Antonio, bij Shakespeare de vriend van Bassanio, heb ik dan weer geschrapt. En wat ik ook geschrapt heb, is dat romantische gedoe van Shakespeare tussen de verliefde koppeltjes. Dat bestaat niet bij mij.

"Zij wil hem gewoon hebben, en hij haar. Heel bruut. Ze doen wel romantisch en kindsig, maar dat is allemaal zever. Het gaat hen om daar beneden. Wat wel bestaat bij mij, is de liefde van de jood voor zijn dochter. En haar liefde voor hem. Dat heb ik er dan aan toegevoegd."

Ilegems: "Overigens: Jan praat hardop terwijl hij schrijft. Ik doe dat ook. Toen ik Duts aan het schrijven was, speelde ik eerst alle personages, en dan schreef ik. Dat geeft flow en ritme, en je weet dan ook dat het speelbaar is. Dat is belangrijk, we zijn tenslotte allebei acteurs die schrijven."

Praten, en dan schrijven. Dat is helemaal anders dan denken, en dan schrijven.

Decorte: "Denken is verfoeilijk. Ik wil met mijn onderbewuste leven. Ik ben niet graag bewust."

Ilegems: "Ik ook niet. We leven in een tijd waarin alles gecontroleerd moet worden op zijn echtheid. Dat geldt ook voor series en films: ze zijn pas goed als ze lopen zoals in het echte leven. Maar dat interesseert mij niet. Ik vind niet dat realisme recht evenredig is met geloofwaardigheid.

"Het onderbewuste raken bij het publiek vind ik veel waardevoller en blijvender. Via de herkenning naar vervreemding gaan. Als in Van vlees en bloed twee miljoen mensen meegaan met Lucas Van den Eynde die met een oor van een reebok aan het rondlopen is omdat hij gevolgd wordt door satellieten, dan vind ik dat fantastisch.

"We zitten voortdurend vast in dat vervelende realisme, en we raken er minder en minder uit. Tv-series zijn ook veel te weinig persoonlijk, het is vaak een samenraapsel van voorbeelden en imitaties. Duts was totaal persoonlijk. Totaal. Duts was hoe ik naar de dingen kijk. Ik kon aan niemand uitleggen dat in een bepaalde scène een houten schutting niet kon, maar een betonnen schutting wel. Dat bedoel ik met dat persoonlijke totaalverhaal. Daar vinden Jan en ik elkaar ongelooflijk in."

Jullie werken al sinds 2001 samen.

Decorte: "Ja, ik ben heel trouw. En hij is ook heel trouw. Eigenlijk kennen we elkaar helemaal niet zo goed. Maar ik ken hem wel veel beter na elke voorstelling. Ik ga dus ook meer en meer voor hem schrijven."

Ilegems: "Ik heb nog nooit 'ja' gezegd tegen een project voor ik de tekst gelezen had. Behalve bij Jan. Als hij mij vraagt, dan doe ik sowieso mee."

Decorte: "Ik apprecieer het compliment. Den Herwig is uniek. Ik was direct gefascineerd door hem."

Ilegems: "Als de tekst komt, en het decor en de kostuums, dan weet ik gewoon dat het goed zal zijn. Alles moet kloppen bij hem. Bij mij ook. Had ik bij Duts één woord moeten veranderen, dan was het opgehouden. Dat heb ik ook tegen Canvas gezegd toen: 'Eén woord, en ik stop.' Ik verdraag dat niet. Ik wil daar niet over discussiëren. En dus doe ik dat ook niet met Jan. Ik weet met hoeveel liefde en vanzelfsprekendheid zijn stukken gemaakt zijn, ik zou hem zeer doen, ik zou iets kapot maken. Als onze vrijheid afgenomen wordt, dan is dat het einde van het verhaal."

Decorte: "Als de tekst klaar is, dan moei ik me ook niet meer. Ik ga zelfs niet naar de tekstrepetities. Mijn acteurs moeten gaan. Daar zijn die teksten voor gemaakt. Dat is ook die vrijheid. Begrijp je?"

Shylock van Jan Decorte/Bloet & Comp. Marius gaat op donderdag 7 november in première in het Kaaitheater. www.kaaitheater.be