Lijst met 40 voor herziening vatbare grondwetsartikelen goedgekeurd in bitsige sfeer

De goedkeuring van de lijst is een van de laatste beleidsdaden van de legislatuur. Eenmaal gestemd en goedgekeurd door de regering, en nadien gepubliceerd in het Staatsblad, zijn Kamer en Senaat van rechtswege ontbonden. De grondwetsartikels op de lijst zijn de enige die de daaropvolgende legislatuur kunnen worden aangepast.

In normale omstandigheden trekt de regering met een lijst naar Kamer en Senaat en wordt die goedgekeurd. Maar de situatie nu is ongewoon, met een regering-Michel die ontslagnemend is en niet over een meerderheid in het parlement beschikt.

Klimaatwet

Welke artikelen staan op de lijst van de Kamer? Het artikel 7bis, waarmee nu tevergeefs geprobeerd is om een klimaatwet in de grondwet te verankeren, mag, als het van de Kamer afhangt, de volgende legislatuur gewijzigd worden. Ook stemrecht vanaf 16 jaar, de invoering van een federale kieskring, referenda op gemeentelijk en regionaal niveau en het initiatiefrecht van burgers behoren tot de mogelijkheden om na de verkiezingen te worden doorgevoerd. Gecoöpteerde senatoren kunnen worden afgeschaft - de Senaat zelf niet - en er zou kunnen vastgelegd worden dat de regering evenveel mannen als vrouwen moet tellen en dat de regering voor buitenlandse militaire missies toelating nodig heeft van het parlement.

Haalden de lijst niet: de preambule die Open Vld wou. De Vlaamse liberalen wilden de basiswaarden van onze maatschappij duidelijk maken in zo’n inleidende tekst, maar dat voorstel kreeg geen meerderheid.

CD&V wilde die basiswaarden eventueel invoeren in het eerste artikel van de grondwet. Maar ook dat voorstel haalde het niet. Enkel Open Vld en N-VA steunden het CD&V-voorstel. Andere partijen vrezen voor communautaire avonturen. Het eerste artikel stelt immers dat België een federaal land is, met gewesten en gemeenschappen.

Ook artikel 195, een passe-partout waarmee de grondwet gewijzigd kan worden, staat niet op de lijst. N-VA had daarover nog een amendement ingediend, maar dat kreeg geen meerderheid achter zich.

Verzet van premier

De Kamer heeft nu dus de eigen lijst goedgekeurd, maar premier Michel heeft al laten weten dat hij die niet noodzakelijk zal overnemen. “De lijst van grondwetsartikels die door de commissie voor herziening vatbaar worden verklaard, is communautaire waanzin”, waarschuwde hij drie uur voor de plenaire stemming over de grondwet al via Twitter. Michel beloofde zich vanuit de regering te verzetten tegen de lijst met 44 artikels die afgelopen dinsdag door de bevoegde commissie werd opengesteld. Anders is het gevaar dat er allerlei communautaire eisen opduiken na de verkiezingen, klonk het.

Is de openstelling van de grondwet inderdaad een doos van Pandora? Of ziet Michel spoken? Daarvoor kan je onmogelijk voorbij de electorale strategie van Michel, naast premier ook MR-voorzitter. Als mensen op PS stemmen, stelt hij, dan zullen ze N-VA de facto dwingen om communautaire eisen op tafel te leggen. Dat wil hij, als behoeder van de stabiliteit van het land, vermijden. Hij wil ervoor zorgen dat de N-VA koest blijft.

Artikel 1

Het valt wel op dat Michel hier als enige graten in ziet. Coalitiepartners CD&V en Open Vld steunden in de commissie bijvoorbeeld het voorstel van N-VA om artikel 1 van de grondwet open te stellen, omdat ze daar een aantal basiswaarden over de democratie aan willen toevoegen. Dat het artikel ook bepaalt dat België een federale staat is, en gewijzigd kan worden in een confederale staat, vinden ze in tegenstelling tot Michel geen probleem. 

“De vrees dat artikel 1 zou gebruikt worden voor communautaire doeleinden is inderdaad wat overtrokken”, zegt grondwetspecialist Stefan Sottiaux (KU Leuven). “De benaming in dat artikel is puur symbolisch. Het is de concrete bevoegdheidsverdeling die telt, en die ligt vast in andere grondwetsartikels en bijzondere wetten.” Artikel 1 overleefde de stemming van vannacht dus niet. Andere communautair gevoelige wijzigingen, zoals de afschaffing van de provincies, waren al in de commissie van tafel geveegd.

Hoe dan ook is de goedkeuring in de Kamer nog lang niet voldoende om een grondwetsartikel te wijzigen. Ook de Senaat en de federale regering moeten het licht op groen zetten. Vervolgens moet er na de verkiezingen een tweederdemeerderheid worden gevonden. Aangezien N-VA de enige partij is die een confederale staat wil, is die tweederdemeerderheid erg onwaarschijnlijk.

Communautaire spoken

Coalitiepartner Open Vld is kritisch voor de onheilspellende taal van de premier. "Als je achter elke boom een communautaire scherpslijper ziet staan, dan heb je last van paranoia", zegt Patrick Dewael, fractieleider in de Kamer. Volgens hem ziet Michel "communautaire spoken". Dewael vindt het ook niet kunnen dat een premier vlak voor een plenaire stemming het debat probeerde te beïnvloeden.

Ook andere partijen, waaronder Groen en N-VA, reageerden tijdens het Kamerdebat scherp

De vraag is nu wat de regering zal doen. Juridisch gezien hoeft ze de beslissing van Kamer en Senaat niet te volgen, maar volgens critici zou het ongehoord zijn om in lopende zaken tegen het parlement in te gaan. "Als de regering de parlementaire lijst met opengestelde artikelen terugschroeft, zou dat een democratisch deficit zijn", zegt Dewael.

Bij CD&V benadrukken ze hun loyaliteit aan de premier. "Ik betreur de krachtpatserij van N-VA en Open Vld", zegt vicepremier Kris Peeters (CD&V). "Ook in lopende zaken blijft een regering een volwaardige partner. Als je haar nu buitenspel zet, dan zou je daarmee een precedent kunnen scheppen dat later nog vervelende situaties kan opleveren."