Wetenschap redt de liefde

Dit is een tijd van 'zwevende seksualiteit', prestatiedruk en affectie en seks als wegwerpproducten via digitale spiegelpaleizen zoals Tinder. Een tijd van jachtige levens waarin traditie, religie, sociale druk en economische nood - gelukkig - geen blauwdruk meer vormen voor relaties. De liefde blijkt niet zelden ingewikkeld.

Steeds meer mensen leven alleen en belanden met een gebroken hart bij de therapeut. Hoe vrijer we zijn om te kiezen met wie we in zee gaan, hoe lastiger het is die keuze te maken omdat we banger zijn 'verkeerd' te kiezen. In enquêtes geeft een meerderheid dan ook aan vooral niet te trouwen of te gaan samenwonen uit schrik voor een breuk. Is liefde dan echt een onmogelijk verlangen, zoals psychiater Dirk De Wachter schrijft?

Uit de labo's van wetenschappers die liefde onderzoeken, klinkt een optimistischer geluid. "Hoe meer we weten over hoe liefde werkt, hoe beter onze romantische levens kunnen worden. En we weten steeds meer", zegt autoriteit Helen Fisher (Kinsey Institute, Rutgers University). Fisher is biologisch antropoloog, auteur van zes boeken over liefde en van uitgebreid neurologisch liefdesonderzoek.

Zij en haar collega's gingen de afgelopen jaren gretig op zoek naar antwoorden op vragen als 'Hoe vind je je match?', 'Hoe houd je het vuur in de liefde?', 'Hoe weet je of het blijft duren?' en 'Waarom val je op die ene en niet op iemand anders?'Wat daarbij opvalt, is dat de antwoorden gebaseerd op stevig onderzoek vaak de stereotiepe flutwijsheden tegenspreken. Neem Fishers recente bevinding over onenightstands: bij 33 tot 45 procent groeien die uit tot (h)echte relaties. Dat terwijl het typische advies luidt dat wie op zoek is naar iets serieus, de seks maar beter wat uitstelt, of dat onenightstands zelden tot iets meer kunnen evolueren.

In haar boekThe Anatomy of Loveverwijst Fisher naar onderzoek bij studenten waaruit blijkt dat meer dan de helft eerst en vooral in bed belandt met een potentiële geliefde, maar wel met de intentie om een traditionele relatie te beginnen.

Conclusie? "Casual seks is nooit echt casual, daarvoor is het veel te intens, zo weten we uit hersenonderzoek. Je kunt maandenlang optrekken met iemand, maar seks is ook een manier om iemand snel op cruciale vlakken te leren kennen. Meer casual seks wil zeker niet zeggen dat we meer casual over relaties denken", zegt Fisher. Wel is het zo dat we langer wachten voor we ons écht binden. We willen iemand eerst goed kennen, want we zijn bang voor mislukking. De trends vanfriends with benefitsen casual seks zijn volgens Fisher dan ook eerder een etappe in wat zijslow lovenoemt dan zomaar zielloos rondneuken.

Fisher: "Wie een vaste relatie beoogt, wil snel weten of er fysiek een connectie mogelijk is. Is die er, dan kan dat de basis zijn om elkaar op andere vlakken te leren kennen. Seks kan een essentieel deel van de connectie in gang zetten."

Walt Disney

Maar nog voor je aan je liefdesjacht begint, besef je maar beter wat liefde nu eigenlijk is, zo adviseren Fisher en co. Zij en haar team leggen al jaren verliefde en afgewezen mensen en langdurige liefdespartners onder de scanner. De resultaten laten zien dat een geliefde vinden een even sterke drang is als honger, dorst en lust. "We ontdekten dat bij de romantische liefde altijd weer opnieuw een gebiedje, de ventrale tegmentum, actief is dat het gelukshormoon dopamine rondsproeit in andere hersengebieden. Het ligt in dezelfde regio als gebiedjes die onze meest primaire behoeftes, onze overlevingsmechanismes sturen."

Dus nee, de nood aan een geliefde is geen verzinsel van dichters of Walt Disney, waar in de hyperindividuele gedigitaliseerde toekomst geen plaats meer voor zal zijn. Fisher:"Het is een zeer sterke behoefte die we altijd maar weer zullen willen invullen. Ons brein is erop gericht een levenspartner te vinden."

Drie geconnecteerde hersennetwerken zijn betrokken bij de liefde: het netwerk betrokken bij lust, het netwerk dat ons aanvuurt een levenspartner te zoeken en het netwerk betrokken bij hechting, dat ervoor zorgt dat je ook de mindere kanten 'graag ziet'. "Alle vormen van liefde zitten verankerd in een samenspel tussen die netwerken", stelt Fisher. "Net daarom is het perfect mogelijk dat seks hebben met iemand op wie je niet verliefd bent romantische gevoelens in gang kan zetten."

Ook blijkt dat verliefdheid letterlijk is als een verslaving. In de hersenen van afgewezen mensen is een netwerkje geactiveerd dat ook actief is wanneer drugsverslaafden snakken naar hun cocaïne. Fisher: "Dit is het systeem dat te maken heeft met puur en sterk verlangen. Niet toevallig zien we daarom dat afwijzing evenveel pijn doet als tandpijn. Het is dan ook belangrijk romantische afwijzing te zien als een gebroken been, als afkicken van een drug. Het wordt beter, maar je moet ieder contact vermijden. We stellen vast dat telkens als je degene die je afwees, ziet of hoort, het beloningssysteem weer in gang schiet, wat weer tot emotionele pijn leidt.

Een geliefde willen is met andere woorden een zeer sterke drang, en de pijn van afwijzing is als een sloophamer. Net daarom is het volgens onderzoekers geen slecht idee je bij je zoektocht te laten inspireren door de liefdeswetenschap.

Waar en hoe ga je op zoek naar een wederhelft? Toeval, mysterie en geluk blijken minder belangrijk dan we denken. Je geliefde komt doorgaans uit je sociale netwerk. "Onderzoek toont dat onze familie en vrienden erg efficiënt functioneren als matchmakers, zij het onbedoeld en niet expliciet. Bijna 70 procent van de koppels leert elkaar zo kennen, ook al koesteren we de illusie dat het een zeer persoonlijke keuze of een soort magie is", schrijft socioloog Nicholas Christakis. "Vrienden van vrienden van vrienden blijken ons veel vaker naar de ware te leiden dan de toevallige romantische ontmoetingen zoals we die uit films kennen." Dus ook al heb je er een hekel aan dat vrienden je 'aan iemand voorstellen', kan een portie vertrouwen in dat raderwerk echt helpen.

Blijken al die feestjes en uitjes met vrienden van vrienden van vrienden echter geen kandidaten op te leveren, dan gaan we steeds meer daten, al dan niet online. Vandaag zijn 3 procent van de koppels die getrouwd zijn of in een langdurige relatie zitten het resultaat van onlinedaten, al zal dat wellicht toenemen.

"Tinder en onlinedaten zijn een extra manier om meer mensen te leren kennen, al geven we de voorkeur aan het eigen sociale netwerk omdat we dan veel meer betrouwbare informatie kunnen verzamelen over iemand", zegt Fisher. "Belangrijk te beseffen is dat het er in feite weinig toe doet hoe je elkaar ontmoet. Eens je samenzit voor die eerste kop koffie, schieten allerlei oeroude mechanismen in gang die zich niets aantrekken van apps en sites."

Een tussenvorm is speeddaten, waarbij de directe ontmoeting meteen gebeurt. Het nadeel van onlinedating, waarbij je enkel kunt afgaan op een foto en wat basisinformatie, valt weg. En ook over speeddating hebben onderzoekers tips. Zo blijkt dat het hart beter kiest wanneer er niet te veel keuze is. Bij veel keuze en variatie gaan we veel meer af op oppervlakkige, stereotiepe kenmerken zoals looks en inkomen. Maar afgaan op inkomen en gewicht voor een geliefde is als proberen te voorspellen of een cake lekker zal zijn op basis van de hoeveelheid vezels.

Meer algemeen is het probleem met onlinedating en speeddating dat we ons moeten baseren op 'objectieve eigenschappen', terwijl wat we echt willen weten is hoe iemand ons kan doen lachen of ons een goed gevoel kan geven. Experten adviseren dan ook standaardvragen te vermijden en eerder te proberen achterhalen of iemand je iets doet, door bijvoorbeeld een grap te vertellen of een ervaring te delen en te zien hoe de overkant daarop reageert.

Woest aantrekkelijk

Een andere belangrijke bevinding is dat we een partner veeleer kiezen op basis van het aanbod dan op basis van een ideaalbeeld. Doorgaans beantwoorden mensen met wie we na een date voortgaan niet aan wat we eerder aangaven als 'ideaal' gebaseerd op een typische 'checklist'.

Heb je eenmaal iemand leren kennen waar je een oogje op hebt, dan kunnen de sociologie, psychologie en biologie je helpen om tijd, energie en liefdespijn te vermijden.

Hoe woest aantrekkelijk en intrigerend iemand ook lijkt, besef je maar beter dat succesvolle relaties zo goed als altijd steunen op gelijkenissen als het gaat om looks, opleiding, interesses, sociale klasse, doelen en waarden en intelligentie. Daar totaal geen acht op slaan of denken dat de liefde erg grote verschillen op die vlakken zal overwinnen, vermindert je kansen op liefdesgeluk.

Relatie-expert Mira Kirshenbaum verwoordt het na jaren onderzoek zo: "Het moet op vijf vlakken goed zitten. Elkaar vertrouwen en respecteren, makkelijk emotioneel en fysiek verbinding vinden en als vanzelf plezier kunnen maken. Afdingen op een van die fundamenten is doorgaans een recept voor mislukking, en het is tragisch hoeveel mensen daar toch in blijven hangen."

Een van de meest cruciale bevindingen uit de psychologie is de grote impact van je 'hechtingsstijl' op je (amoureuze) relaties. Die hechting dateert uit de prille kindertijd, toen je je eerste 'liefdesbanden' met je ouders smeedde. Wie 'veilig' is gehecht, heeft weinig problemen met intimiteit en is niet snel bang of onzeker iemands liefde te verliezen. Wie 'vermijdend' is gehecht, heeft moeite met emotionele nabijheid en kwetsbaarheid en wie 'angstig' is gehecht, snakt naar intimiteit en vraagt zich vaak af of de ander wel van hem of haar houdt.

Honderden onderzoeken hebben uitgewezen dat wanneer de hechtingsstijlen niet matchen, potentiële partners een andere taal speken en elkaars grootste valkuilen versterken. Ondanks grote liefde kan een al te groot verschil in hechtingsstijl een goede relatie in de weg staan.

De belangrijkste boodschap is dan ook om te achterhalen hoe jij gehecht bent en om uit te vissen wat de hechtingsstijl van de ander is. Dat kan enkel door te praten over gevoelens, verlangens en behoeftes. De reacties daarop zeggen veel over hoe de ander is gehecht. Wie jouw noden niet hoort, ervan wegvlucht of weg relativeert, heeft een hechtingsstijl die wellicht niet compatibel is met de jouwe.

De klik

Maar zelfs al vind je iemand die op al die vlakken bij je past, dan kan het nog gebeuren dat je tijdens het zoveelste etentje dat romantisch zou moeten zijn, vaststelt: hier ontbreekt iets. Niets garandeert dat je ook echt iets gaat voelen voor wie op zich je match lijkt. En dat heeft onder andere met biologie te maken. Onze persoonlijkheid is beïnvloed door ons 'hormonale type'. Veel dopamine staat voor avontuurlijk, creatief en impulsief. Veel serotonine staat voor traditioneel, regelmatig en behoudsgezind. Veel testosteron staat voor competitief, veeleisend en direct. Veel oestrogeen staat voor communicatief, empathisch en diplomatisch. De eerste twee 'types' passen het best bij een gelijkaardig iemand, de laatste twee bij elkaar.

Fisher: "Het is niet zwart-wit, maar dit gaat over wat we 'chemie' noemen, over waarom we wel op die ene en niet op die andere vallen. Soms is de 'klik' er op dat niveau gewoon niet. En dit inzicht leert bovendien dat de ander op een zeer fundamenteel, biologisch niveau heel erg anders in elkaar kan zitten dan jijzelf. De regel 'behandel de ander zoals je zelf behandeld wil worden' zou dan ook beter luiden: 'Behandel de ander zoals hij of zij in elkaar zit.'"

Klikt het wel, maar merk je dat je allebei al te voorzichtig bent, dan kun je het romantische proces wat aanwakkeren aan de hand van wat psycholoog Robert Epstein 'de technologie van affectie' noemt (zie kader). Het gaat om 'oefeningen' die je - al dan niet voor de grap - kunt doen, omdat is bewezen dat ze gevoelens van genegenheid en zelfs liefde doen toenemen.

Positief blijven

Maar hoe zorg je ervoor dat het blijft duren? Dankzij studies bij lang getrouwde koppels weten we ook daarover steeds meer. Wederzijdse empathie, je stress en emoties onder controle houden en 'positieve illusies' blijken doorslaggevend. Dat laatste betekent dat je minimaliseert wat je niét leuk vindt aan je geliefde en benadrukt wat je wel leuk vindt. Positiviteit omarmen is bovendien doorslaggevender dan hoe je met problemen omgaat. Positief nieuws of positieve kanten van je geliefde benadrukken, positieve momenten en emoties scheppen en benadrukken; het is belangrijker dan goed ruzies overleven. En ook positiever worden kun je leren.

Fisher is dan ook optimistisch over de toekomst van de romantische liefde. "We besteden er meer aandacht aan en krijgen meer inzicht. De gelijkheid tussen man en vrouw neemt toe en we zien ook veel meer de overeenkomsten dan de verschillen. De scheidingscijfers zijn dan ook stabiel. Ik verwacht steeds meer gelukkige stellen."

Relatie-expert Rika Ponnet beaamt dat de wetenschap veel nieuwe liefdeskennis brengt en dat begrip daarvan de romantische liefde zeker ten goede kan komen. Maar ze ziet één grote valkuil: "We merken dat mensen door al die resultaten vaak al te angstig en verkrampt met een checklist in de hand op zoek gaan naar een partner en zich op basis van heel weinig soms al meteen afsluiten voor iemand. Natuurlijk zijn er algemene inzichten die kunnen helpen, maar wie afknapt op iemand omdat die andere hobby's heeft of onveilig gehecht lijkt, zal veel langer alleen blijven.

"Zelfkennis en vooral ontvankelijkheid, openstaan voor de ander en dan, misschien op basis van wat je leert uit de liefdeswetenschap, praten over verschillen levert je veel meer op dan de deur dichtslaan omdat iemand niet perfect aan het theoretisch-wetenschappelijke plaatje lijkt te voldoen. Dat doet namelijk niemand."

Morgen deel 2: Liefde in tijden van angst