Onsterfelijk jeugdboek over de menselijke aard

Voor de enkelingen die Koning van Katoren nooit hebben gelezen: de hoofdingrediënten van het boek zijn een heldhaftige en uiteraard knappe jongeman, een koninkrijk zonder koning en zeven aartsmoeilijke opdrachten.

Het boek is een mix van avonturenverhaal en politieke allegorie. Jan Terlouw, die in de jaren zeventig en tachtig politicus was bij D66 (Nederlandse politieke partij van sociaal-liberale signatuur, red.), verweefde in elke opdracht zijn politieke ideeën. "Ik ben blij verrast dat het boek meer dan veertig jaar lang actueel is gebleven", zegt Terlouw. "Volgens mij blijft het verhaal boeien omdat de problemen die ik heb gekozen niet zomaar opgelost kunnen worden. Het zijn universele problemen waarmee we nog steeds kampen. Ze hebben nu misschien een ander accent, maar ze blijven relevant omdat ze te maken hebben met het menselijke gedrag."

Nederlandse Hercules

De eerste opdracht die Stach krijgt voorgeschoteld: een einde maken aan het geschreeuw van de vogels van Decibel. "In eerste instantie denk je dat het gaat over geluidshinder", zegt Terlouw. "De vogels krijsen zo luid dat iedereen oorkleppen moet opzetten, anders worden ze doof. Maar eigenlijk zijn die oorkleppen het échte probleem. Dat is veel wezenlijker, want de mensen luisteren niet naar elkaar. Stach arriveert in de stad met een frisse blik en hij luistert wél. Hij hoort een aantal goede ideeën en combineert die tot een plan om de vogels te slim af te zijn en hen het zwijgen op te leggen."

Eigenlijk ligt de basis van het probleem telkens in het karakter van de burgemeester en van de inwoners van de stad. De vogels, de draak, de schuifelende kerken en de boom met granaten waar Stach een oplossing voor moet vinden zijn daar slechts een veruitwendiging van. De burgemeester van Afzette-Rije is bijvoorbeeld zo onzeker en heeft zo veel ontzag voor de zogenaamde dokters-wetenschappers dat hij zichzelf en zijn bevolking laat afzetten door de farmaceutische industrie. "In elke opdracht heb ik een diepere betekenis gelegd die te maken heeft met de menselijke aard. Volgens mij is dat de reden voor het onverslijtbare karakter van het boek."

"Zelf heb ik mijn kinderen nooit boeken voorgelezen omdat ik hen altijd zelfverzonnen verhalen vertelde", zegt Terlouw. "Het enige boek dat ik hen ooit heb voorgelezen is Alleen op de wereld van Hector Malot omdat ik dat als kind zo mooi vond. Dat boek heeft álles. Het is een mooi, spannend verhaal, je kunt meeleven met het hoofdpersonage én het beschrijft een tijdperk, allerlei sociale klassen en familieverhoudingen. Je komt iets te weten over het Frankrijk van de negentiende eeuw. Ik las het boek en ik wist: zo zit de wereld in elkaar. Zo zijn mensen. Dat heb je bij Koning van Katoren ook. Stach is echt. Het verhaal is een allegorie, een sprookje. Er zijn geen draken, maar toch zijn ze er wel. Snap je?"

Een boek over de menselijke aard dus. Met als rode draad de spannende tocht van een jongeman. In de ban van de ring meets De brief voor de koning. Maar er is meer. De weg die Stach aflegt is zowel fysiek als mentaal. Onderweg komt hij komt voor morele dilemma's te staan. En keuzes maken betekent opgroeien. "Het is gek, bij de eerste opdrachten was hij zelfverzekerd, overmoedig zelfs, maar naarmate hij er meer met succes bekroond ziet, wordt hij zich steeds meer bewust van de mogelijkheid om te falen", zo schrijft Terlouw. De held wordt sterker, maar tegelijk ook kwetsbaarder. Hij ontgroeit zijn naïviteit. Een coming-of-ageverhaal tussen de draken.

Zijn cruciale opdracht krijgt Stach in Ekilibrië waar hij leert om het ultieme offer te brengen. Hij beseft er dat hij zijn plek in de samenleving moet verwerven: "Als hij zichzelf offert zal hij geen koning van Katoren worden, maar diep in zijn hart weet hij zeer goed dat als hij zich niet offert, hij het niet behoort te worden."

Stach, de rechtvaardige held met het grote hart. De Nederlandse Hercules. "Ik krijg geregeld geboortekaartjes van mensen die hun zoon Stach hebben genoemd", zegt Terlouw. "Elke keer opnieuw ontroert dat me." Alle jongens willen Stach zijn, alle meisjes willen met hem trouwen. En nu de verfilming op groot scherm te zien is, zal weer een hele nieuwe generatie zich kunnen spiegelen aan de koning van Katoren.

'Moeilijk om te verfilmen'

Regisseur Ben Sombogaart verfilmde eerder al Thea Beckmans epische Kruistocht in spijkerbroek. Nu waagde hij zich aan Koning van Katoren. "Het was niet gemakkelijk te verfilmen omdat het zo'n fragmentarisch boek is", zegt hij. "Het zijn allemaal losse avonturen, dus we moesten voor een rode draad zorgen. In de film maakt hij één lange reis waarbij hij wordt vergezeld door Kim, een kritische journaliste die zijn love interest wordt."

"Het is natuurlijk moeilijk om zo'n bekend en populair boek te verfilmen. Een groot deel van de toeschouwers heeft in zijn fantasie een heel eigen beeld van Stach en van Katoren opgebouwd. Nu worden die beelden plots voor hen ingevuld. We hebben er deels een fantasyfilm van gemaakt. We wilden loskomen van de werkelijkheid, dus we moesten op zoek naar geschikte plaatsen om te filmen. In Noord-Italië vonden we locaties die onherkenbaar zijn: bergen met rare bouwseltjes, een vervallen klooster, een paleis. De stad Smook hebben we dan weer deels in de studio met de computer gecreëerd. Stach reist in deze roadmovie rond met de trein en komt telkens aan in een compleet nieuwe wereld, de verschillende uithoeken van het rijk Katoren."

"Het verhaal blijft actueel. Er zijn veel raakvlakken met de bankencrisis, religieuze oorlogen, het milieu, de farmaceutische industrie. Het gáát echt ergens over. Maar om het niet al te moralistisch te maken leggen we in de film de nadruk meer op de avonturen en op actie. Al hebben we wel ons best gedaan om de ziel van het boek te bewaren."