'Ze sleepten ons bootje naar Turkije, daar zonk het'

"Ik wist dat het een gevaarlijke tocht was maar niet dat we zouden verdrinken", zo vertelde een 16-jarige Afghaan die in december voor de kust van het Griekse eiland Lesvos schipbreuk leed. "Toen de opblaasbare boot zonk, kwamen we in het water terecht. We droegen reddingsvesten. De eerste uren zag ik de anderen nog. Daarna niet meer. Ik herinner me vaag het strand. En toen ik weer wakker werd, lag ik in een hospitaalbed. Als enige overlevende van dertig opvarenden."

De jongen heeft meer geluk dan de minstens 149 mannen, vrouwen en kinderen die de tocht over de Egeïsche Zee in de voorbije twaalf maanden niet overleefden. Op hulp heeft geen van hen kunnen rekenen. Sterker nog, zo blijkt uit een nieuw rapport van de Duitse ngo Pro Asyl, de Griekse overheid doet er alles aan om bootvluchtelingen te weren, ongeacht of hun schuiten zeewaardig zijn.

Mishandeling

"We waren zo dicht bij Griekenland dat we de auto's en de mensen konden zien", zo vertelt een van de Afghaanse vrouwen die op 13 juli van dit jaar voor de kust van datzelfde Lesvos werd onderschept door de kustwacht. "Hun boot kwam recht op ons af. We hielden de baby's omhoog, zodat ze vaart zouden minderen en ons niet laten kapseizen. Er waren vier mannen op dat grote vaartuig. Ze trokken zwarte gezichtsmaskers op en schoten in de lucht. Ons werd niets gevraagd, ze praatten in de telefoon. Toen bonden ze een touw aan ons bootje vast. We dachten dat ze ons aan land wilden helpen. Maar het ging de andere kant op, terug naar volle zee. Een hele tijd later maakten ze het touw los. In de verte konden we de Turkse stadslichten zien. De kustwacht maakte rechtsomkeer terwijl ons bootje langzaam begon te zinken. De mannen sprongen overboord, we schepten het water eruit. Ze trokken ons voort. Een uur of wat later waren we terug in Turkije."

De vrouw is een van de 90 vluchtelingen uit Syrië, Afghanistan, Somalië en Eritrea die werden geïnterviewd voor dit rapport. Sommigen werden op zee teruggedreven, anderen brachten uren of zelfs dagen in detentie door, zonder contact met de buitenwereld. Evenmin kregen ze de kans zich te registreren of een asielaanvraag in te dienen.

Velen beweren te zijn mishandeld, een meerderheid zegt dat alle persoonlijke bezittingen werden gestolen. Na hun opsluiting werden ze terug naar Turkije gestuurd, waar ze andermaal werden aangehouden. Een aantal Afghanen werd zelfs op een vliegtuig naar Kaboel gezet.

Dat Griekenland vluchtelingen slecht behandelt, is niet nieuw. In het verleden gingen al verhalen rond over opsluiting in overbevolkte detentiecentra, de nagenoeg onbestaande mogelijkheid om in Athene asiel aan te vragen en de racistische behandeling van vluchtelingen door Griekse milities die de hoofdstedelijke pleinen periodiek schoonveegden.

Afscheidingshek

De huidige ontwikkelingen vinden hun oorsprong in de druk die wordt uitgeoefend vanuit de EU, die vanaf vorig voorjaar sterk toenam. In maart 2012 zei de Oostenrijkse minister van Binnenlandse Zaken, Johanna Mikl Leitner dat de Griekse grenzen 'open staan als de deur van een schuur'.

Als gevolg van die druk werd begin augustus 2012 in Athene de Operatie 'Xenios Zeus' gelanceerd, waarbij 80.000 migranten werden aangehouden. Bijna 29.000 van hen werden later het land uitgezet.

Er werden 1.800 extra politiemannen ingezet in de Evros-regio, waar het gros van de vluchtelingen voorheen de Turks-Griekse grens overstak. Tevens werd de bouw aangevat van een hek, dat tegen het einde van vorig jaar klaar was. Op die manier werd de landsgrens daadwerkelijk vergrendeld en verplaatste de vluchtroute zich naar de Egeïsche Zee.

Vanaf dit voorjaar doken de eerste getuigenissen op van teruggestuurde vluchtelingen. Dat het niet om enkele gevallen ging, bleek uit het rapport dat Amnesty International daarover in juli publiceerde. Dat onderzoek resulteerde in een parlementaire vraag aan EU-commissaris Cecilia Malmström die zei dat "de Commissie zich bewust is van de situatie en erg bezorgd is over terugstuurpraktijken naar Turkije door de Griekse autoriteiten.

In Griekenland zelf weigerde de minister voor Scheepvaart in de Egeïsche Zee te antwoorden op vragen over het weren van bootvluchtelingen. Eerder liet hij zich wel herhaaldelijk ontvallen dat hij "de humanitaire dimensie inziet van deze uit oorlogssituaties vluchtende mensen. Maar ons land is financieel uitgeput en kan geen nieuwe migranten in zijn sociale netwerk opnemen. Daarom zal onze kustwacht alert optreden in de bewaking van onze grenzen".

Zelfs als dat betekent dat mannen, vrouwen en kinderen verdrinken op zee.