Knarsetandend accepteert de EU uitstel na uitstel van de brexit

Twee jaar lang was 29 maart 2019 de even gewraakte als bejubelde dag waarop het Verenigd Koninkrijk de EU zou verlaten. Vastgelegde datum, conform het Europees Verdrag. Toen werd het 12 april, uitstel op verzoek van Londen. Vrijdag vroeg premier Theresa May haar EU-collega’s opnieuw – “het is frustrerend” – om uitstel, tot 30 juni maar het zet de deur op een kier naar najaar 2019 of voorjaar 2020. Tast de incompetentie in Londen langzamerhand ook niet de geloofwaardigheid van de EU aan?

Volgens de liberale leider van het Europees Parlement Guy Verhofstadt wel. “Genoeg is genoeg”, was zijn boodschap deze week aan Londen en zijn medeparlementariërs. De EU doet er goed aan het tot op het bot verdeelde Verenigd Koninkrijk zo snel mogelijk uit de Unie te bonjouren. “De architecten van de brexitramp mogen geen enkele invloed meer hebben op de cruciale besluiten waarvoor de EU staat’, aldus Verhofstadt.

Hij heeft een bondgenoot in de Franse president Emmanuel Macron, ook een liberaal. Het was Macron die tijdens de laatste EU-top op 21 maart al pleitte voor de “guillotine”: 12 april moet de cliff edge datum worden, als de Britten dan nog niet bij zinnen waren gekomen (lees: het brexitakkoord met de EU geaccepteerd hadden) sprongen ze maar fijn van de kliffen naar beneden. Met hun hele economie.

Steun Rutte en Merkel

Macron en Verhofstadt zien hun wanhoop bevestigd door May’s brief aan EU-president Donald Tusk vrijdag. Na een bescheiden excuus – “deze impasse kan niet voortduren” – zet May in drie pagina’s haar nieuwste strategie uiteen: nogmaals proberen het drie keer eerder door het Lagerhuis verworpen brexitakkoord aangenomen te krijgen; hopen op een deal met Labour; én op een snelle afhandeling van alle benodigde wetgeving in het Lagerhuis. In dat geval kan het Verenigd Koninkrijk alsnog op 30 juni de Unie op een ordelijke manier (met een akkoord) verlaten. Voor alle zekerheid belooft May de voorbereidingen te starten voor deelname aan de Europese verkiezingen (eind mei) voor het niet onwaarschijnlijke geval haar plan geen werkelijkheid wordt.

May weet zich gesteund door leiders als bondskanselier Angela Merkel, premier Mark Rutte, Tusk en voorzitter Jean-Claude Juncker van de Europese Commissie. Die voelen niets voor een harde brexit waarbij het Verenigd Koninkrijk zonder akkoord op chaotische wijze de EU verlaat. Merkel herhaalde deze week “tot de laatste minuut” te zullen strijden om zo’n politiek en economisch rampscenario te voorkomen. May krijgt volgens diplomaten dan ook extra tijd van haar EU-collega’s op de extra EU-top over de brexit komende woensdag.

Uitgeholde Unie

Betrokken EU-ambtenaren erkennen dat het voor de EU27 begint te wringen. Steeds weer toegeven aan uitstelverzoeken van de Britten zet de Unie neer als een club die met zich laat spelen, die terugdeinst voor moeilijke beslissingen. Een club die de problemen van Londen importeert. Terwijl de EU zich stellig had voorgenomen juist niet uitstel op uitstel te verlenen.

Het gaat niet alleen om het imago van de EU. Een langer verblijf van het Verenigd Koninkrijk in de EU maakt meer kapot dan de Unie lief is. Het leidt tot grote onzekerheid bij bedrijven die investeringsbesluiten uitstellen; tot het eindeloos oprekken van kostbare voorzorg- en noodplannen; en het geeft Londen een vinger in de pap bij nakende besluiten over de toekomst van de EU (meerjarenbegroting, opvolging Juncker en Tusk). Bovendien groeit de kans dat de tot nog toe voorbeeldige eenheid van de EU27 afbrokkelt.

Populisten juichen

Argumenten genoeg om Macrons guillotine alsnog in stelling te brengen, beamen diplomaten. Maar de regeringsleiders, ook Macron, zijn allergisch voor chaos aan de vooravond van de Europese verkiezingen. Macron, Rutte en hun EU-collega’s zitten niet wachten op woedende truckers die vast staan in Calais of Dover; woeste vissers die de rijke Engelse viswateren niet meer mogen bevaren; boze boeren wier bederfelijke waar aan de Britse grens tot stilstand komt; en miljoenen EU-burgers in Groot-Brittannië die hun bestaande rechten verliezen.

“De enigen die juichen bij een dergelijke chaos zijn de populisten en nationalisten. Zij die de EU en het Verenigd Koninkrijk willen verzwakken”, zei Juncker deze week in het Europees Parlement. Daarnaast was het de EU die afgelopen maanden aandrong op overleg tussen May en Labourleider Jeremy Corbyn, dat kan dan niet voortijdig de nek worden omgedraaid.

Bad guys

“Het Verenigd Koninkrijk durft niet te springen, de EU durft niet te duwen”, omschrijft een EU-ambtenaar het dilemma voor de leiders. Die willen per se niet de bad guys zijn bij dit historische en beladen brexitbesluit. En dus accepteren de leiders – zij het knarsetandend – verder uitstel. Een diplomaat van een groot EU-land relativeert de reputatieschade voor de EU. “China en de Verenigde Staten merken die paar maanden extra niet eens op.”

Om te voorkomen dat de EU-leiders steeds opnieuw naar Brussel moeten voor extra brexittoppen, overweegt Tusk woensdag direct maar een jaar uitstel te verlenen. Als Londen zich eerder uit het brexitmoeras weet te slepen, kan het eerder vertrekken. EU-ambtenaren en diplomaten zijn erop gespitst dat een verlengd EU-lidmaatschap van het Verenigd Koninkrijk de EU niet ontregelt. 

“We kunnen niet toestaan dat de Britten de Unie van binnenuit afbreken”, zegt een hooggeplaatste ambtenaar. Gedacht wordt aan een verklaring van May (of haar opvolger) dat Londen zich zal voegen naar de meerderheid bij belangrijke besluiten over de toekomst van de Unie. Probleem is dat zo’n herenakkoord weinig juridische waarde heeft. En dat het vertrouwen in Britse politici is verdwenen.