'Een goede flik denkt als een crimineel'

Het Brusselse hotel Amigo, op een steenworp van de Grote Markt: het interview zit er op, maar voor Friedkin ons uitwuift, troont hij ons mee naar zijn Magritte Suite. "Kijk", zegt hij, in zijn nopjes terwijl hij naar een kopie van René Magrittes Het rijk der lichten wijst. "Het heeft me geïnspireerd voor een van de meest iconische beelden die ik ooit gemaakt heb: dat van de duiveluitbanner in The Exorcist." Voor wie dat beeld niet onmiddellijk kan situeren: het is ook de poster van deze huiverhit, die indertijd ophef maakte omdat kindactrice Linda Blair er met een kruisbeeld in masturbeerde.

Genrevernieuwer Friedkin had toen al een Oscar voor The French Connection op zak. Later zou hij met To Live and Die in L.A. nog een van de meest opwindende misdaadfilms van de jaren tachtig draaien. De films die nadien volgden, waren niet van hetzelfde niveau, en Friedkin verdween voor het grote publiek van de radar. Vanaf 1998 begon Friedkin met het regisseren van opera's. Woyczeck. Of Puccini's Gianni Schicchi. In Tel Aviv, Wenen, München of Washington. "Opera's worden meestal door autocraten gerund en mensen die zichzelf heel ernstig nemen", zegt Friedkin. "Daarom is het er soms moeilijker werken dan bij film. De lui die filmmaatschappijen runnen, weten tenminste dat ze eikels zijn."

'There's a darkness in my soul, a profound darkness that is with me every waking moment', zei u ooit. Als je Killer Joe ziet, kan je alleen maar concluderen dat u nog altijd door die demonen achtervolgd wordt.

William Friedkin: "Ik ben niet de enige in de wereld, toch? Hoeveel mensen zijn er niet die door irrationele angsten geplaagd worden? Ik ben gefascineerd door het menselijke gedrag. In elke mens schuilt goed en kwaad en vind je een zelfdestructieve impuls terug. Net die extremen interesseren me. Waarom? Omdat het dramatisch is! Kijk naar Oedipus. Of Hamlet. Die doodde zijn oom omdat hij dacht dat die zijn vader vermoord had om met zijn moeder te kunnen trouwen. Alle grote drama's zijn gebaseerd op de extremen van het menselijke gedrag."

Zowel Killer Joe als Bug, uw vorige film, is gebaseerd op een toneelstuk van Pulitzer Pricewinnaar Tracy Lettes. Wat heeft u met hem gemeen?

"We hebben dezelfde kijk op de wereld. Niet al zijn stukken zijn zo donker of provocerend als Killer Joe en Bug. Maar de manier hoe hij de wereld ziet, zo zie ik hem ook. Had ik zijn werk niet ontdekt, ik zou de laatste tien jaar misschien geen film meer gemaakt hebben. Wat mij het meest aanspreekt in die twee is het claustrofobische gegeven: een aantal mensen samen in een heel kleine ruimte. Als ik een vlieg aan de muur was in jouw huis, ik ben er zeker van dat ik dan heel vreemde dingen zou ontdekken. Mensen doen onvoorspelbare dingen in de privacy van hun kamer. Daar schrijft Lettes over: mensen die zich in hun eigen private hel bevinden."

Zoals het personage van Matthew McConaughey in Killer Joe: een flik die als huurmoordenaar bijklust.

"Ik heb zo iemand gekend. Hij is nu overleden. Negentien jaar lang was hij detective bij de moordbrigade in New York. Maar hij voerde ook moordopdrachten uit voor de Italiaanse maffia. Hij heeft nog babysit gespeeld voor mijn jongste zoon. Mijn vrouw vond het ook een schitterende kerel. Totdat ik haar alles vertelde. Zelf heb ik nooit iets gevreesd. Ik zie niet in waarom de maffia me zou willen vermoorden. Een goede flik heeft het vermogen om als een crimineel te denken. Daarom overschrijden ze vaak de lijn."

Het einde van Killer Joe is ontregelend. En de acteurs gaan echt wel ver. Hoe brengt u ze in de juiste stemming voor een dergelijke scène?

"Elke goede acteerprestatie vertrekt van instinct, gevoel en herinnering. Als regisseur help je de acteur door naar situaties of emoties te refereren die ze in hun eigen leven meegemaakt hebben. Je steelt de ziel van acteurs. En als het moet, durf ik wel eens een geweer afschieten. Met losse flodders, hoor. Ik heb dat van George Stevens. Toen hij The Diary of Anne Frank regisseerde, vuurde hij op de set een geweer af om een gevoel van angst te creëren bij de acteurs, die moesten reageren op de politiesirenes van de nazi's. Acteren voor een camera op een filmset is een van de moeilijkste dingen ter wereld. Juist omdat je vaak vanuit het niets een emotie moet kunnen produceren. Een juiste sfeer op de set creëren, kan een acteur daarbij helpen. Daar gaat het net om: je acteur een omgeving geven waarin hij zijn ongeloof kan opheffen."

U behoort samen met Coppola en Scorsese tot een van de tenoren van het Hollywood van de jaren zeventig. Hadden jullie echt zo veel controle over de studio's?

"We waren subversief. En jong. De studiobonzen freakten op Easy Rider. Hoe konden hippies en stoners een film maken die aansloeg bij het publiek terwijl zij films maakten die niemand wilde zien? Door het succes van Easy Rider hebben velen van ons een kans gekregen. En de studio's dachten domweg dat we wisten wat we deden. Maar we hadden geen idee, behalve dat we de Franse nouvelle vague en het Italiaanse neorealisme imiteerden."

Over die kleurrijke periode schreef Peter Biskind Easy Riders, Raging Bull, een boek vol prikkelende anekdotes en sappige roddels waarin u geportretteerd wordt als een arrogante en ongelikte egomaniak.

"Wat ik over mezelf heb gelezen of wat anderen me er over verteld hebben, is deels waar en deels verzonnen. Ik heb nooit drugs gebruikt, laat staan wiet geprobeerd. Veel dingen zijn uit de context gerukt. Wat niet wil zeggen dat er geen waargebeurde incidenten in staan. Dat ik een overval gepleegd heb, dat klopt. Toen ik twaalf was heb ik samen met anderen met een nepgeweer een overval gepleegd op een warenhuisafdeling in Chicago. De detective van het huis vatte ons bij de lurven. Gewoonlijk kwamen we er mee weg. Maar niet deze keer. Ze hebben toen mijn moeder gebeld. Toen ze me zag, is ze in tranen uitgebarsten. Ik hield dolveel van haar en toen ik begreep dat ik haar zo een verdriet had aangedaan, ben ik er koudweg mee gestopt.

"Ik kende gewoon het verschil niet tussen goed en kwaad. Ken je Loeb en Leopold, die twee rechtsstudenten die een jongen vermoord hebben omdat ze de perfecte misdaad wilden uitvoeren en dachten dat ze nietzscheaanse supermannen waren? I could have done that."

In deze nihilistische trailer trash noir word je brutaal in ondergedompeld in waanzin en menselijke hel. De louche plot van deze met verbale gemeenheid geschreven thriller is simpel maar moordend efficiënt: een niet bepaald snuggere familie uit een luguber gat in Texas besluit de ex van de pa te laten mollen om de levensverzekering op te strijken. Die moet vooral dienen om te drugschulden van de zoon af te betalen. Voor de klus huren ze een lokale flik in die bijverdient als huurmoordenaar. Wanneer ze hem niet kunnen betalen, laten ze de nogal fragiele jonge dochter en dus zus van de mislukte dealer als prooi achter.

Het einde van deze uppercut is verschrikkelijk wreed en subversief. Matthew McConaughey vertolkt creepy de sadistische sheriff. Het is zo'n performance die hem tot het einde van zijn leven zal blijven achtervolgen, zoals Dennis Hopper in Blue Velvet. Om een veelzeggende anekdote aan te halen: toen McConaughey het scenario voor het eerst las, kieperde hij het uit haat in de vuilbak en voelde hij zich zo vies dat hij onmiddellijk onder de douche gesprongen is. U bent gewaarschuwd.