Als het leger van jou geen man maakt

Naar welk toilet moet hij nu gaan? Vanaf wanneer moeten we hem met zijn nieuwe voornaam aanspreken? Is hij nu lesbisch?" Het zijn maar enkele vragen die maandag aan bod zullen komen bij een infosessie voor de dichte collega's van een militair die binnenkort van geslacht zal veranderen. Zowat 17 transseksuelen telt het leger, allemaal mannen die vrouw zijn geworden.

Nadia Dewaele (48) is een van hen. Nu met kokerrok, felblonde haren en groengeschminkte ogen, maar vier jaar geleden een van de grootste macho's van de aankoopdienst. "Dat was het ideale masker natuurlijk", vertelt ze. "De mensen mochten absoluut niet weten dat ik me vanbinnen een vrouw voelde. Ergens hoopte ik dat ik dat gevoel zou wegkrijgen, door extra mannelijke dingen te doen. Misschien ook daarom dat ik voor Defensie heb gekozen. 'Het leger zal van jou wel een vent maken', zo zeggen ze toch. Maar na bijna 25 jaar dienst voelde ik me nog steeds vrouw."

Rick werd Nadia

Als kind was ze jaloers op haar zus, omdat die rokjes en kleedjes aan mocht. "Zij deed ballet en ik wou dat ook. Zolang ik me kan herinneren, was er die drang naar vrouw zijn. Maar ik was geboren als 'Rick', en ik moest voetballen en in bomen klimmen." Hoe sterk het gevoel ook was, benoemen kon Nadia het niet. "Transgender, transseksualiteit... daar kende ik helemaal niets van. Ik deed wat hoorde: werken bij Defensie, trouwen... en met de jaren voelde ik me almaar slechter worden."

Pas toen het koppel noodgedwongen naar een seksuoloog trok, kwam het hoge woord eruit. "Zij deed me inzien dat ik transseksueel was," vertelt Nadia, "en dat ik me pas gelukkig zou voelen als vrouw. Maar ik durfde niet. Doodsbang was ik voor de reactie van mijn omgeving. Ik was er vast van overtuigd dat ik al mijn vrienden zou verliezen."

Uiteindelijk duurde het nog twaalf jaar eer Rick de wereld liet kennismaken met Nadia. "Al die tijd bleef ik toneel spelen. Mijn dichtste vrienden wisten het, maar voor het grote publiek bleef ik een vat vol testosteron. Op een dag ben ik ineengezakt. Ik was een wrak en wou een einde aan mijn leven maken."

Eén avond zou uiteindelijk die negatieve spiraal doorbreken. "Een vriend kwam me een bezoek brengen tijdens mijn ziekteverlof. Na meerdere glazen wijn kon hij me uiteindelijk overtuigen om op stap te gaan. Als vrouw. Het was een fantastische avond. Ik had me nog nooit zo goed gevoeld. Niet één giftige opmerking heb ik gekregen. Toen besefte ik dat ik de sprong moest wagen."

Rick werd Nadia, naar de Olympische turnkampioene Nadia Comaneci, "Mijn ideaalvrouw toen ik klein was", en ging opnieuw aan het werk. Niet langer als de 'macho van de aankoopdienst', maar als een elegante dame. "Nummer vijftien was ik", zegt ze. "De vijftiende transseksueel in het leger."

De cijfers spreken de clichés tegen. Volgens schattingen is 1 op 13.000 mannen transgender, bij vrouwen is dat 1 op 34.000. In België veranderden tussen 1993 en 2012 631 personen officieel van geslacht. Dan lijkt 17 transseksuelen op 32.000 militairen wel erg veel. Bovendien gaat het allemaal om mannen die vrouw zijn geworden, terwijl het leger nu niet meteen bekend staat als een vrouwvriendelijke omgeving.

"Een wetenschappelijk verklaring heb ik er niet voor", zegt Dirk Van den Eede, de vertrouwenspersoon bij Defensie die zich bekommert om de transgenders. "Al vermoed ik dat de werkzekerheid een grote rol speelt. Het merendeel van de transgenders krijgt na de 'coming-out' zijn C4. Hier kunnen ze ervan op aan dat ze na hun geslachtsverandering nog een job hebben."

Meer zelfs, het Belgisch leger heeft al sinds eind jaren negentig een 'transgenderbeleid'. "Ik begeleid hen en zorg ervoor dat ook de collega's de nodige informatie krijgen", zegt Van den Eede. "Onbekend maakt onbemind. Bij sommige militairen is de weerstand erg groot, van 'dit is onnatuurlijk' tot 'het is slechte reclame voor het leger'. Een infosessie maakt voor die mensen een groot verschil. Eens ze het beter begrijpen, kunnen ze het beter aanvaarden."

Verder regelt hij ook de praktische kant van de transformatie. "Het emailadres dat aangepast moet worden, een nieuw uniform... allemaal in overleg met de oversten. Die aanpak werkt. Ik heb nog geen enkele keer ondervonden dat een werksituatie door de transformatie helemaal verzuurd raakt."

Angst ongegrond

Nadia's dichte collega's maakten nooit een bezwaar. "Ik ben hier met open armen ontvangen. 'Eindelijk zien we hoe je echt bent', zeiden ze. Dat deed deugd." Het gebeurt wel eens dat een militair van een andere dienst haar straal negeert, of haar begroeting in de gang ostentatief onbeantwoord laat. "Maar dat zijn de uitzonderingen. Bon, ik doe natuurlijk een administratieve job. Ik kan me voorstellen dat het bij de gevechtseenheden een pak moeilijker ligt."

Voor Nadia past de buitenkant eindelijk bij de binnenkant. En de grote angst dat iedereen haar zou laten vallen, is ongegrond gebleken. "Zelfs mijn ouders hebben het aanvaard. 'Dan heb ik vanaf vandaag twee dochters', zei mijn vader toen ik het hem opbiechtte. De last die toen van mijn schouders viel, was onvoorstelbaar. Ik voel me fantastisch."