Made by Jan De Cock

Er zijn interviews, en er zijn interviews met Jan De Cock. U kunt zich daar vast iets bij voorstellen. Een middag optrekken met de kunstenaar betekent ook dat de metaforen je om de oren vliegen. Het was dus moeilijk kiezen welke beeldspraak het ging halen in dit stuk. Uiteindelijk zijn het Constantin Meunier en D'Artagnan geworden. Dat leest u straks nog.

Eerst brengt dit verhaal u bij de vorige bladzijde van de krant. Die is namelijk een geschenk. Van hem, voor u. "Ik schenk de lezer een afbeelding van een sculptuur in Havana.

"In een tijd waarin alles afgemeten wordt aan economische waarde, is het basisprincipe van 'Everything For You' dat het buiten de reguliere, gouvernementele, culturele en educatieve grenzen valt. Een verrassingseffect als het ware, een onderbreking van het dagdagelijkse."

Je ziet Cubanen met een roze Ray-Ban op hun hoofd. Ze kijken naar de wereld door een bril van kapitalisme. Ze dragen de sculptuur, en werkten er ook aan mee. "De Cubaan is de maat van de dingen in 'Everything For You'", zegt Jan De Cock. "Ze zijn de maker, maar ook de drager.

"Twintig jaar geleden zou ik een project als dit niet gekund hebben. Die twintig jaar van beeldhouwen en alles doen volgens de regels van de kunst heb ik nodig gehad om vandaag dat verrassingseffect te kunnen organiseren. Het ziet er misschien uit alsof het twee keer niks is, maar er is dus twee decennia studie aan voorafgegaan om hier te komen. Juist op het moment dat ik een meestergraad bereikt heb, kan ik het er eindelijk allemaal eenvoudiger laten uitzien. Alsof het iets toevalligs of vanzelfsprekends is. Maar om iets te creëren alsof iedereen het kan maken, moet de verhouding tussen techniek, ambacht en improvisatie helemaal juist zitten. Een fantastische spanning vind ik dat."

Bauhaus

Er is de laatste tijd nog meer veranderd in de wijze waarop De Cock aan kunst doet. Sinds begin september heeft de Brusselse kunstschool Sint-Lukas haar intrek genomen in zijn ateliers. De deal was snel beklonken: de school had andere gebouwen nodig, en De Cock beschouwde het als een verlengstuk van zijn nieuwe project. "Nu die mannen mijn atelier hebben ingenomen, kan ik geen monumentale sculpturen meer maken zoals vroeger. Ik moet dus een nieuwe vormentaal bedenken."

Wat Sint-Lukas en hij hier realiseren, is niet meer gedaan sinds Bauhaus, zegt hij. Over drie jaar zal hun nieuwe school klaar zijn, er is dus drie jaar tijd om te experimenteren. "Misschien komen we na die jaren wel tot een andere richting. Of tot een andere meestergraad. Misschien komen we tot de conclusie dat het niet werkt. Dat onder een grote boom niets kan groeien. Maar wat hier vooral centraal moet staan, is het ontwikkelen van het individu. De leerlingen moeten niet antwoorden op de vraag wat ze willen bereiken. Het groeiproces is het belangrijkste, niet het resultaat. We willen een werkplek zijn. Geen museum, geen kunstencentrum."

De komst van Sint-Lukas is meteen de start van BAI_haus: het Brussels Art Institute, dat zal werken in de gesamt-traditie van Bauhaus. Het moet een plek worden met een school, een kunstenaarsstudio, een café en expo's. Kunst, film, architectuur, muziek en theater moeten er door elkaar lopen.

Industriële revolutie

Maar Sint-Lukas is nog steeds een school, en in een school wordt lesgegeven. Meester Beyers geeft aan de leerlingen van het vijfde jaar beeldende kunst uitleg over twee tentoonstellingen die ze binnenkort zullen bezoeken: een over de Siënese kunst, en een over Constantin Meunier.

"Ah, erg interessant", roept De Cock uit, terwijl hij aanschuift bij de tieners, zonder schroom. "Meunier was iemand die voor het eerst aandacht had voor de werkmens," begint hij te doceren, "in een tijd waarin dat niet vanzelfsprekend was. Op het einde van de negentiende eeuw maakte hij beelden van de arbeider. Beelden die de rijke mensen op hun kast zetten, terwijl die mensen er net alles aan deden om de werkmens zoveel mogelijk te vervangen door de machine. Ja, meester Beyers, ge weet, als ik over de industriële revolutie begin, dan ben ik vertrokken."

Meester Beyers glimlacht, en erkent dat Meunier, die in Brussel een overzichtstentoonstelling krijgt, een kunstenaar was die in België en Brussel miskend was maar grote internationale uitstraling had. "Was hij ook niet avant-garde zonder dat hij het wist?", vraagt De Cock, en hij glundert een beetje bij dat woordje 'ook'.

En zo gaat de les plotseling niet meer over Constantin Meunier maar over Jan De Cock. "'Everything For You' heet het project dat hij een tweetal jaar geleden startte", legt de leerkracht uit aan zijn leerlingen, die zichtbaar twijfelen tussen verwondering en apathie, zoals leerlingen dat meestal doen. "Voor dat project maakt hij overal ter wereld sculpturen, op publieke plaatsen", gaat de leerkracht onverstoorbaar voort. "In Kiev, Marseille, Hongkong, Mexico-Stad, Auschwitz, enzovoort. Hij betrekt de mensen uit de buurt bij het maken van beelden, en ook bij het maken van beelden van die beelden. Op de foto's die hij van zijn sculpturen maakt, en die in grote oplage verspreid worden, claimt hij geen copyright. Eigenlijk zegt hij tegen die mensen: dat is allemaal voor u."

"Uw leerkracht zegt eigenlijk dat Jan De Cock zijn atelier kwijt is aan jullie", klinkt het weer op de eerste rij. "En dat ik op zoek ben naar nieuwe plekken en ateliers waar ik in situ kan werken. Eigenlijk is mijn huis, de plek waar ik vroeger mijn sculpturen maakte, één grote werkplek geworden. Dit wás een kunstenaarsatelier, maar nu is het een openbare plek, waar wordt nagedacht, tentoongesteld en getimmerd. Op die manier is mijn atelier zelf al een sculptuur waar geen begin en einde meer aan is, waar alle grenzen verdwenen zijn. Maar hoe meer er verdwijnt, hoe meer het je aanzet tot nadenken over iets nieuws. Begrijpen jullie dat?"

Oneliners

In zijn manifest omschrijft De Cock het project 'Everything For You' als 'sculptuurcommunisme'. "Het allermooiste geschenk dat ik kan geven aan de grootste groep van mensen is dat ze ten eerste niet weten wat het is, ten tweede dat ze het niet kunnen duiden, en ten derde dat ze het niet hadden verwacht. We leven in een tijd waarin alles precies het tegenovergestelde is. Buiten de musea, buiten mijn eigen oeuvre zelfs, geef ik dus iets aan de mensen. En het mag dan ook weer verdwijnen. Het hoeft niet iedereen te bereiken. Stop met dat idee van globalisatie. Werk in de diepte. Waarom denk je dat ik een geschenk in deze krant wilde?"

Even terug naar die steden waar u hebt gewerkt. U gaat die werken niet weer ophalen?

"Sommige wel, sommige niet. Ben je ooit al eens met een camionette naar Kiev gereden? En heb je daar al eens een sculptuur proberen te maken op een plein op het moment dat Oekraïne gegijzeld wordt door Poetin? Wat denk je dat er gebeurt met die sculpturen? Die kogelgaten zijn daar niet op gemonteerd hè."

Stel dat ik morgen in Marseille ben en uw werk ga opzoeken, dan kan ik het dus gewoon mee naar huis nemen als het er nog is. En dan heb ik - eindelijk - een Jan De Cock in huis.

"Maar het gaat niet om Jan De Cock. Mensen daar weten ook niet wie ik ben. Jij weet dat. Maar dat komt doordat je met het eindresultaat bezig bent. Dat is de ziekte van deze tijd. Dat is trouwens ook de basisfilosofie van het Brussels Art Institute: het moet een plek van ontwikkeling worden. Niemand van die leerlingen van Sint-Lukas mag bezig zijn met de vraag wat ze willen bereiken. Het groeien, daar gaat het om. Zolang een werk van mij daar in Marseille staat, is het geen eindresultaat, maar is het gewoon daar. Snap je?"

Uw werk is een zoektocht naar schoonheid, zegt u vaak.

Hoe definieert u schoonheid?

"Volgens Kant kun je alleen iets mooi vinden omdat het je aan iets anders doet denken. Maar het idee dat alles nog kan, is veel interessanter. Voor mij is schoonheid iets wat je nog níét gezien hebt. Voor iemand die zoals ik met de massa werk, is dat natuurlijk frustrerend, omdat je altijd moet vertrekken van iets wat al bestaat.

"De domste mensen kijken alleen naar het materiaal. Ze zeggen dat het 'mooi gemaakt' is, maar ze kijken niet daar de combinatie 'mooi gemaakt' en 'goed idee'. Pas op, ik maak geen onderscheid tussen mensen die Jan De Cock goed of slecht vinden. Ik maak een onderscheid tussen mensen die kijken en mensen die niet willen kijken.

"Er is ook niet zoiets als de juiste theorie, of één betekenis, of één iets wat je gezien moet hebben. Het zou moeten gaan om een breed palet aan mogelijkheden. Maar die zijn verdwenen. We zijn in een systeem beland waarin de oneliner het wint van de mogelijkheden."

Toch snappen weinigen uw werk. Vindt u dat erg?

"Nee, want ik compenseer dat met veel engagement. Naast het maken van kunst doe ik heel veel voor de mensen. Ik richt hier een school op, verdorie. (zwijgt even) Het is altijd heel stil in het oog van de storm. Maar om die stilte te genereren, moet er veel wind gemaakt worden. Als een school onderdak kan vinden in mijn atelier, komt dat doordat ik allang bezig ben met allerlei wijkinitiatieven om Anderlecht en zijn slechte reputatie te veranderen. Ik engageer mij in werkgroepen, ik doe iets met kansarmen, ik werk met analfabetische Marokkanen. Jij komt nu op een stil moment, waarop alles in harmonie valt. Maar er zijn wel arken gebouwd om al die elementaire deeltjes te laten passen."

Is dan te weinig geweten wat u allemaal doet?

"Natuurlijk! Omdat ik daar nooit over spreek! Je moet geven. Generositeit heeft te maken met niet bang zijn. Als je niet bang bent, dan durf je te geven. Als je kunt geven, dan kun je delen. Als je kunt delen, dan kun je samenwerken. Als je durft samen te werken, dan sta je open voor de andere. Want als je dat niet doet, dan kun je niet tot iets nieuws komen. Dat is waar 'Everything For You' over gaat."

Geen enkel Belgisch museum heeft al werk van u gekocht. Hoe komt dat?

"Dat is doodnormaal. Dat is omdat ik zo goed bezig ben. Ik ben het bewijs van die 'decennia later' als het over kunstenaars gaat: 'Goh, we hebben die te laat ontdekt.'"

Als u dood bent, gaan we dus pas echt begrijpen wat u hebt betekend voor de kunst? Is dat niet wat tragisch?

"Nee, dat is logisch."

Musketier

De middag hebben we doorgebracht op het terras van een fijne brasserie in Anderlecht. Een echte Brusselse brasserie, waar mannen in maatpak net zo smakelijk mosselen zitten te eten als oudere vrouwen met purperen haren en een poedel in de handtas die hun vijfde aperitief van de dag drinken. De drie dames die de hele middag naast ons hebben gezeten, zijn nieuwsgierig naar de man die weids en genereus zit te gebaren en te vertellen.

"Bent u van hier, mijnheer? Vous travaillez ici? Et vous êtes un Flamand?"

"Flamand, 't zal wel gaan zeker, je suis un vrai Bruxellois! En ik werk hier in de buurt, ja. Ik ben een revolutie aan het voorbereiden, dames. Ja, ja, echt waar."

"Mais enfin, die lange haren en zijn snor, c'est quand-même D'Artagnan!", kirren de dames.

"Eigenlijk is dat nog schoon", mompelt hij. "De musketier van Anderlecht, dat past wel bij mij. Een musketier maakt zijn eigen regels. In de eerste plaats voor de eer, omdat hij geschiedenis wil schrijven. Maar ook omdat hij mensen wil helpen. En waarom herinnert iedereen zich D'Artagnan, en niet die andere drie musketiers? Omdat híj het initiatief nam. Omdat híj de eerste was."

De dames laten nog niet los. Een selfie met de musketier, dat is het enige wat hun onverhoopt vrolijke namiddag nu passend kan afsluiten. De Cock schikt zijn stropdas, zwiert nog even met zijn haar, en gaat dan als een ware popster met de dames op de foto. "Everything for you!", verkondigt hij nog. Maar dat lijken ze niet gehoord te hebben.

Surf naar de demorgen.be en download gratis een werk van Jan De Cock. U hebt de uitdrukkelijke permissie van de kunstenaar om ermee te doen wat u wilt.