Direct naar artikelinhoud

Francis Alÿs

Ik zal altijd een vreemdeling blijven. Dat heb ik nodig om afstand te houden en mijn manier van kijken te waarborgen

Wie? Straat- en videokunstenaar, geboren in Antwerpen, woont en werkt in Mexico-stad

In het nieuws?

Genomineerd voor The Vincent Award, een prestigieuze Europese kunstprijs

's Lands beroemdste onbekende kunstenaar

Brussel l Francis Alÿs (°1959) mag dan erg goed liggen bij Belgische kunstverzamelaars en een stevige reputatie hebben in het buitenland, bekend bij het grote Belgische publiek is hij nauwelijks. De in Antwerpen geboren video- en straatkunstenaar houdt er ook van een buitenstaander te zijn, het is vaak het uitgangspunt voor zijn werk.

door Eric Rinckhout

De gringo van Mexico City is nu een van de vijf genomineerden voor The Vincent Award: samen met Peter Friedl, Liam Gillick, Deimantas Narkevicius en Rebecca Warren komt hij in aanmerking voor deze prestigieuze Europese prijs, die elke twee jaar wordt uitgereikt. De Volkskrant heeft onze landgenoot alvast uitgeroepen tot dé kanshebber voor de onderscheiding van 50.000 euro. Hoogstwaarschijnlijk omdat zijn werk zo maatschappelijk betrokken is. "Veel van mijn werk sluit aan bij de manier van leven van de lokale bevolking", zegt Alÿs in de Volkskrant.

Alÿs woont inmiddels al twintig jaar in Mexico-stad. Hij is mager, groot en blank en is een opvallende verschijning in de Mexicaanse hoofdstad. In zijn installaties, performances, videowerk, tekeningen en schilderijen legt hij gebruiken en rituelen vast, en onderzoekt hij ook onderliggende sociale structuren.

Destijds emigreerde hij naar Mexico omdat hij West-Europa steeds meer als "een consumptieplaats" begon te zien. "In Mexico-stad zijn er dingen te doen, dingen te zeggen met een zekere urgentie", aldus Alÿs.

Wat hem meteen aantrok in Mexico was de microkosmos van schoenpoetsers, handelaars, marktkramers, venters en straatvegers. Ze komen vaak terug in zijn werk. Het dagelijkse heen-en-weergesleep van handelswaren leidde tot een actie omzelf een blok ijs door de Mexicaanse straten vooruit te duwen, tot die na negen uur helemaal gesmolten was en er alleen nog een plas water overbleef. Het geeft een beeld van de zin of de onzin van al die dagelijkse verplaatsingen. Op de Biënnale van Venetië toonde hij vorig jaar de edele kunst van het schoenpoetsen in tientallen tekeningen. Die stonden in het kader van een grote 'communistische' installatie over werk en arbeid.

Aanvankelijk flaneerde Alÿs door de stad als afstandelijke waarnemer. In een van zijn eerste werken liet hij zich fotograferen te midden van werkzoekenden die zich opstellen op het centrale plein van de stad met een kartonnen bordje in de hand. Alÿs presenteerde zich als turista naast loodgieters en schrijnwerkers.

Sommige interventies van Alÿs zijn minder vrijblijvend. Om aan de kaak te stellen hoe weinig de lokale politie zich om het toenemende geweld bekommerde, wandelde Alÿs met een geladen geweer door de straten van de hoofdstad. Het duurde twaalf minuten voor hij door de politie ingerekend werd. "Ik wilde de sociale controle op de proef stellen", zegt hij. Dezelfde Hans Van Temscheactie ondernam hij nog eens, maar nu had hij de politie vooraf op de hoogte gebracht. Het duurde exact even lang voor hij opgepakt werd. Van de twee acties zijn indringende video's gemaakt.

Voor Lynchings liet hij zich dan weer inspireren door het optreden van bendes in zijn woonomgeving. Mensen nemen weer meer het recht in eigen handen door een verlies van vertrouwen in het centrale gezag, vindt Alÿs. In de video El gringo fungeert zijn camera als schild én wapen tegen een groep agressieve zwerfhonden.

De kunstenaar heeft vaak oog voor het belang van groepen. Zo verzette hij in 2002 samen met vijfhonderd jonge vrijwilligers een zandheuvel net buiten de Peruaanse hoofdstad Lima. Met When Faith Moves Mountains wilde hij een "episch antwoord" bieden op de lamlendigheid die het land in de ban hield.

Maar hij werkt ook op verplaatsing, in Europa bijvoorbeeld. Een bijzonder poëtisch werk is A Man Traces a Line, waarbij de kunstenaar elke dertig passen een vuurpijl afschiet in de straten van Athene. In de zalen van de National Portrait Gallery in Londen liet hij dan weer een vos los. Het dier werd 's nachts door een dozijn camera's geregistreerd. En voor het rotondeproject van de Vlaamse bouwmeester Marcel Smets ontwierp hij vorig jaar dodenhuisjes, rouwmonumenten die hij in Argentinië zag maar die perfect in Vlaanderen geïntegreerd kunnen worden. Wie kent niet de kruisen en kransen langs Vlaanderens wegen, overal waar een dodelijk ongeval plaatsvond? Alÿs zet zijn dodenhuisjes op de rotonde als een memento mori. Cynisch en sarcastisch. De kunst van Alÿs is altijd betrokken, nooit gratuit.

"Ik zal altijd een vreemdeling blijven", zegt hij nog in de Volkskrant. "Dat heb ik nodig. Om afstand te houden en mijn manier van kijken te waarborgen." Een vreemdeling is hij, ook in zijn oude vaderland.

Werk van Francis Alÿs is tot 30 september te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam. The Vincent Award wordt op 12 september uitgereikt. Francis Alÿs: