Tere littekens met sterke verhalen
Vier fotografen hebben hun lens op de littekens van Belgische gevangenen gericht. Hun werk staat gebundeld in het boek Littekens aan de oppervlakte, dat vandaag gepresenteerd wordt op de gelijknamige tentoonstelling in het Brusselse justitiepaleis.
De beelden verschillen erg van toon en aanpak. Close-ups in zwart-wit esthetiseren de toegenaaide wonden, enkele pagina's verder staan kleurrijke individuen te pronken met hun kwetsuren.
Het idee komt van Jürgen De Weweire, moreel consulent bij de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen. "Littekens associeer je automatisch met het criminele milieu en het gevangeniswezen", zegt De Weweire. "In stripverhalen dragen bijna alle zware jongens een litteken. In vroegere tijden werden gevangenen op hun schouders en voorhoofd gebrandmerkt. Als ze terug in de maatschappij kwamen, wist iedereen: opgelet, die heeft iets uitgestoken. Maar wij wilden weg van het stigma."
"Ik wou de gevangenen als individu in beeld brengen", stipt fotograaf Hendrik Braet aan. "Samen een sigaret roken hielp meestal om het ijs te breken. Zo konden ze ontspannen plaatsnemen voor mijn lens, zonder dat er te veel tristesse in het beeld kwam geslopen."
Littekens zien er gevaarlijk uit. Tegelijk ogen hun dragers heel kwetsbaar. "We spelen met het dubbelzinnige van het litteken", vertelt De Weweire. "Enerzijds is er de negatieve connotatie, het litteken dat je afstoot, maar anderzijds is een litteken het duidelijkste bewijs dat iemand iets heeft meegemaakt dat hem gekwetst heeft."
Geen excuus
Braet kon zich meteen herkennen in de problematiek. "Zelf heb ik veel littekens overgehouden aan een mislukte operatie tijdens mijn onzekere puberjaren. Ik vergeet nooit dat een vrouw in het zwembad me begon aan te staren en vroeg: 'Wat ben jij in 's hemelsnaam tegengekomen?' Die schaamte is altijd gebleven. Ik zal niet gemakkelijk in mijn bloot lijf rondlopen."
"Littekens zijn vaak heel eenduidig, maar de verhalen die erachter zitten, zijn zeer divers", oppert De Weweire. "In ons boek leggen de gevangenen uit hoe ze aan hun litteken gekomen zijn. Hoe staan ze er zelf tegenover? Welke reacties krijgen ze? Heeft hun litteken een betekenis?"
Af en toe zijn de littekens het gevolg van een ruwe levensloop, maar dat is niet de regel. "Als je lang genoeg in de gevangenis werkt, hoor je vaak verhalen over mensen die in omstandigheden opgegroeid zijn waar misbruik, alcoholisme en fysiek geweld normaal zijn", vertelt De Weweire. "Die mensen zijn letterlijk getekend door het leven, maar we hebben bewust getracht om ruimer te kijken dan dat. Een slechte jeugd is geen excuus voor misdrijven, dat beseffen ze zelf goed genoeg."
Opvallend: in het hele boek komen maar drie foto's voor van vrouwelijke deelnemers. "Mogelijk zijn vrouwen minder geneigd om hun littekens te laten fotograferen", speculeert De Weweire. "Tegelijk is er de realiteit dat slechts één op de tien gevangenen een vrouw is."
De tentoon-stelling Littekens aan de oppervlakte loopt tot 27 september in het Brusselse justitiepaleis (enkel open op weekdagen). Het boek is daar te verkrijgen, maar kan ook besteld worden door te schrijven naar SMBG, Stalingradlaan 54, 1000 Brussel of admin@smbg-famd.be.
Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen
Het idee voor het boek Littekens aan de oppervlakte komt van Jürgen De Weweire, moreel consulent bij de Stichting Morele Bijstand aan Gevangenen: 'In ons boek leggen de gevangenen uit hoe ze aan hun litteken gekomen zijn. Hoe staan ze er zelf tegenover? Welke reacties krijgen ze? Heeft hun litteken een betekenis?'