DE GRAUWE & SCHOORS

Elio Di Rupo moet zich thuisgevoeld hebben op het World Economic Forum in Davos, de jaarlijkse hoogmis van het kapitalisme. Misschien wel hét belangrijkste thema was verrassend de toenemende ongelijkheid en de dreiging die daarvan uitgaat voor de stabiliteit van het wereldwijde politieke en economische systeem. Het is niet zo dat de rijken en machtigen der aarde plots een collectieve aanval van persoonlijke moraliteit kregen. Moreel gezien verdedigen zij de ongelijkheid als beste stimulans voor innovatie en ondernemerschap, die volgens de economische canon de grootste en misschien wel enige bron van welvaart is. De voormalige Sovjetunie geldt als ontradend voorbeeld voor de technologische en maatschappelijke stagnatie die een maatschappij zonder ongelijkheid onvermijdelijk te beurt valt.

Maar het is net die technologische innovatie die in combinatie met de globalisering tot een toenemende ongelijkheid leidt. De stijgende spanning tussen rijk en arm wordt zo onhoudbaar dat de stabiliteit van het systeem in gevaar komt. De meerderheid van de bevolking ziet weinig of niets van de algemene toename van de welvaart, en al zeker niet na de crisis van 2009. In de VS, betoogde econoom Joseph Stiglitz in Davos, ging 95 procent van de welvaartstoename sinds 2009 naar de top-1-procent. Pijnlijk. Europa scoort op dit vlak iets beter, en België veel beter, maar in veel opkomende economieën is het even erg. Waarom zou de meerderheid van de wereldbevolking moeten aanvaarden dat het overgrote deel van de welvaartstoename toekomt aan een kleine topklasse?

Net daarom begint het meer verlichte deel van de elite zich zorgen te maken. Hun rijkdom heeft maar betekenis zolang de meerderheid van de bevolking het huidige systeem blijft aanvaarden. De burgerlijke elite, de adel en de geestelijke elites hadden ook erg veel macht en rijkdom in het Europa van de 18de eeuw, tot de Franse Revolutie de pionnen van het bord vaagde en nieuwe regels creëerde. De elites kennen hun geschiedenis en snappen dat het risico alles te verliezen toeneemt als ze een te groot deel van de koek bezitten. Daarom komt ongelijkheid op de agenda. Ze willen die verkleinen om het onderliggende systeem te kunnen behouden.

Een van de mechanismen waardoor de elite van het Ancien Régime in staat was haar welvaart op te stapelen, was de mogelijkheid om vermogen aan de volgende generatie door te geven zonder noemenswaardige belastingen. De Franse Revolutie veegde dat voorrecht van tafel, waardoor een evenwichtigere verdeling ontstond. Maar intussen is de nieuwe toplaag erin geslaagd een nieuwe lappendeken van complexe, overlappende nationale en internationale regels en structuren op te zetten. Kenneth Rogoff, de Nobelwaardige Harvardeconoom en specialist in economische crisissen, klaagde in Davos expliciet aan dat de 0,1 procent superrijken die welvaart met erg weinig belastingen doorschuiven naar de volgende generatie.

Ook de Belgische wet voorziet in mechanismen om welgestelden vrij te stellen van successierechten. Ten eerste is er de mogelijkheid van een stichting, die onder de publieke aandacht kwam toen koningin Fabiola de stichting Fons Pereos oprichtte met als expliciete doelstelling haar neven en nichten te helpen. In een aanval van hysterische hypocrisie verweet het parlement, met de N-VA op kop, Fabiola aan fiscale optimalisatie te doen. Maar de wet op stichtingen heeft precies tot doel de elite toe te laten aan fiscale successieplanning te doen, en ook sommige politici zijn niet te beroerd om daar gebruik van te maken. De uitkomst was dan ook voorspelbaar: Fabiola mocht haar stichting opdoeken om het rechtvaardigheidsgevoel te masseren, en de wet bleef bestaan.

Een tweede voorbeeld is de oprichting van een burgerlijke maatschap, een courante praktijk om erfenisrechten op roerende goederen legaal te ontduiken. De oprichtingsakte dient, dat spreekt vanzelf, niet te worden geregistreerd, en de maatschap is ook niet verplicht een wettelijke boekhouding te voeren. U begrijpt wel waarom. Ik stel voor dat we massaal burgerlijke maatschappen en stichtingen beginnen op te richten, zodat de overheid wel verplicht wordt de wet aan te passen. Want als iedereen successierechten betaalt, kunnen de officiële successierechten voor iedereen omlaag. Doen.