Direct naar artikelinhoud

'Ik heb nooit een merci verwacht'

'Wie erkenning zoekt in de politiek, kan beter meteen zelfmoord plegen.' Toch jeukt diep vanbinnen een wonde bij oud-premier Elio Di Rupo (64). 'Wij hebben het land behoed voor instabiliteit. Ooit zal men dat erkennen.'

Achter het bureau van de voorzitter, vier hoog in het PS-hoofdkwartier aan de Keizerslaan, hangt een ingelijste voorpagina van The New York Times van 27 maart 2014. Op de foto staat toenmalig premier Elio Di Rupo zij aan zij met koning Filip en de Amerikaanse president Barack Obama op een soldatenkerkhof in Waregem.

In het spaarzaam ingerichte kantoor, waar alleen een espressomachine uit de wit-rode toon valt, is de cover de enige herinnering aan het regeringsleiderschap van Di Rupo. Een cadeau van de ambassadeur van de VS, beklemtoont de man uit Bergen. Dat we vooral niet zouden denken dat hij hier zit te treuren omdat zijn bureau niet langer in de Wetstraat 16 staat.

Hij voelt geen spijt dat hij geen premier meer is, zegt Elio Di Rupo met nadruk. "Pas du tout. De dag dat ik me installeerde in de Zestien, wist ik dat ik er op een dag ook weer weg zou zijn. Macht wordt je niet gegeven, je mag haar hooguit even lenen. En op een dag moet je ze weer inleveren."

Die dag kwam vroeger dan u dacht.

Elio Di Rupo: "Zelfs niet. We wisten al snel na de verkiezingen dat het voorbij was. Ook ik ging er na verloop van tijd van uit dat Kris Peeters (CD&V) eerste minister zou worden. Alle documenten voor de overdracht lagen al klaar voor hem. (fijntjes) In het Nederlands."

U had er wel lang naar gestreefd om de 'numero uno' te worden.

"Neen, neen, neen. Ik heb nooit gevraagd om eerste minister te worden. Pas op het einde van de onderhandelingen in 2011 besefte ik dat ik premier zou worden. De Zestien was toen geen cadeau. Niemand wist hoelang de regering zou aanblijven. Eén maand, drie maanden of tot het einde van de legislatuur? De politieke realiteit was erg wankel."

Was u graag premier?

"Ik heb het gedaan met... wel ja, met plezier. Wij hebben het land behoed voor instabiliteit. Daar wordt nu nog weinig over gepraat, maar ooit zal men dat wel erkennen. Het was een regering die als belangrijkste missie had om de communautaire vrede te herstellen, middenin een periode van economische crisis. In de geschiedenis van ons land is er, zeker na de Tweede Wereldoorlog, geen enkele regering geweest die zo'n verpletterende verantwoordelijkheid had.

"Wij zijn meer dan waarschijnlijk de regering die het meeste wettelijke besluiten heeft genomen in de hele Belgische geschiedenis. En dat in drie jaar tijd, niet in vier."

Hebt u genoeg erkenning gekregen voor het geleverde werk?

"Ik heb nooit een 'merci' verwacht. Als je erkenning zoekt in de politiek, dan pleeg je beter meteen zelfmoord. Regeren is met een lepel krabben aan een berg, en de volgende dag wakker worden en opnieuw beginnen krabben. Ik raad jongeren aan om aan politiek te doen, maar niet om er erkenning te zoeken. Als je daarop rekent, zal je zwaar teleurgesteld worden."

Zelfs uw coalitiepartners hebben nooit uw beleid voluit verdedigd. Dat is ook een gebrek aan erkenning.

"Dat was hún zwakte, niet de mijne. Waarom vond Open Vld het nodig om over pestbelastingen te beginnen? Ze hebben vooral zichzelf verzwakt. Als ze echt sterk waren geweest, dan hadden ze de maatregelen à fond verdedigd. Il faut assumer. Toen de liberalen in de regering-Di Rupo kwamen, hebben we ze niet in de boeien geslagen. We hebben niemand de arm omgewrongen, niemand met een hamer achternagezeten. We zaten als partners rond tafel."

Is kennis uw grootste talent als 'machthebber'? De dossierkennis van u en uw medewerkers, zoals Anne Poutrain, is legendarisch.

"Ik ben geen genie. Ik moet me altijd keihard voorbereiden. Ik ben blij dat ik me altijd met mensen als Anne Poutrain (oud-kabinetschef Di Rupo, nu kabinetschef Waals minister-president Paul Magnette, BE/RW) heb kunnen omringen. Heeft ze invloed? Jazeker, maar die heeft ze niet gestolen. Je kunt het iemand niet kwalijk nemen dat ze tegelijk bijzonder hard werkt en bijzonder intelligent is. Anne is een Rolls-Royce: ze levert formidabele prestaties en ze is extreem betrouwbaar.

"De kabinetschef maakt het verschil tussen een goede en een slechte minister. Ik heb er gekend, goede politici die toch door de mand zakten als minister. Omdat ze geen steun in de rug kregen van een sterke kabinetschef. Zonder ben je verloren."

Uw kennis komt uit uw immense netwerk.

Zo wist u al van het toenaderingsetentje in 2010 tussen Bart De Wever (N-VA) en Didier Reynders (MR) in restaurant Bruneau ...

(grinnikt) "... nog voor de rekening betaald was, ja. Als ik het me goed herinner, was het een andere gast van het restaurant die ons toen op de hoogte heeft gebracht. Ik heb wel nooit geweten wie de rekening heeft betaald.

"Was ik verrast? Helemaal niet. Samen eten is niet verboden, hè. Het was niet bepaald een geheim dat de liberalen Bart aan het opvrijen waren. Ik heb er niks van gezegd toen we de volgende dag weer met Bart moesten onderhandelen. Het was wel nuttig om te weten."

"De mensen verwisselen graag van heerser omdat ze geloven dat ze het dan beter krijgen"

Machiavelli, De heerser, III, 1

In zijn hele professionele leven heeft Elio Di Rupo naar eigen zeggen nooit een job met macht of autoriteit uitgeoefend zonder verkozen mandaat. "Voor mij is dat een erezaak. Zelfs bij de lokale afdeling in Bergen, waar ik secretaris ben, sta ik erop om me telkens te laten verkiezen door de leden. Altijd heb ik, binnen de partij, mijn lot in handen van de militanten en de kiezers gelegd.

"De macht bereiken of behouden: veel verschil is er niet. Toen ik jong was, ben ik niet op een ochtend wakker geworden met de gedachte dat ik ooit partijvoorzitter van de PS of premier van dit land zou worden. Het is gelopen zoals het gelopen is.

"Mijn hele leven heb ik er alles aan gedaan om het lot van mijn medemens te verbeteren. Ik denk dat de burgers dat ook zo hebben aangevoeld. Als je op een tv-plateau staat en live de huiskamers binnenkomt, kijken mensen dwars door je heen. Ze rieken onmiddellijk of iets waar of vals is."

Wie is er machtiger: de premier of de PS-voorzitter?

"Het zijn andere vormen van macht. De voorzitter heeft een grote invloed op de socialistische ministers en de andere politieke partijen, om de zaken in beweging te brengen. In een democratie zoals de onze, is een voorzitter een van de weinigen die alle machtsniveaus tegelijk overziet. Maar: je hebt geen uitvoerend mandaat. Als eerste minister heb je dat wel. Dan kun je samen met je regering zaken op het terrein veranderen."

Zelfde vraag maar anders: wie is er het machtigst, de PS-voorzitter of de Waalse minister-president?

"Met mijn Waalse ministers heb ik voortdurend overleg, maar wel in dialoog.

Het is niet Di Rupo die zijn telefoon neemt en instructies geeft aan Paul Magnette. Nooit vertrekken er directe bevelen vanuit de Keizerslaan.

"Ik heb altijd in ploeg gewerkt, maar ik heb me nooit willen omringen met alleen mensen uit mijn eigen omgeving. Er is geen clan-Di Rupo. Ik stond machtig omdat ik veel stemmen haalde. Toen ik in de Borinage begon als politicus, ben ik niet hogerop geraakt omdat ik vrienden of familieleden had binnen de partij. Wel omdat er veel mensen voor me stemden. Ik heb nooit iets gehad met clans. Ik zou zelfs geen clan-Di Rupo willen hebben. Het zou een voorzitter onwaardig zijn. Ik moet voorzitter zijn van iedereen."

U bent een machtspoliticus. Toch roemen ook uw tegenstrevers uw galante houding. Hoe rijmt u dat?

"Het is geen pose. Ik ben zo, wat zonder twijfel te danken is aan de opvoeding door mijn moeder. Je moet respect hebben voor de mensen die je voor je hebt.

"Met Annemie Turtelboom (Open Vld) of Koen Geens (CD&V) heb ik erg graag samengewerkt. Zij hebben zich altijd meer dan loyaal gedragen. Wanneer het niet ging, dan belden we of zagen we elkaar onder vier ogen. En uiteindelijk geraakten we eruit. Zelfs nu ik in de oppositie zit en zij in de meerderheid, ga ik hen niet afvallen. Ik ben slechts één keer echt uit mijn krammen geschoten. Dat was tegen Joëlle (Milquet (cdH), toen minister van Binnenlandse Zaken, BE/RW)."

Uiteraard: c'est Joëlle.

(lacht) "Er was toen veel protest tegen haar brandweerhervorming. Tijdens een manifestatie waren de brandweerlui de neutrale zone in de Wetstraat binnengedrongen. Ze stonden water te spuiten tot tegen de deur van de Zestien. Zij was de pasionaria van die hervorming. Maar ook met haar heb ik altijd een akkoord kunnen sluiten. (glimlacht) Soms duurde het lang, dat wel. Maar het blijft een vrouw voor wie ik veel respect heb."

Waar is het 'herenakkoord' met Bart De Wever in 2010 spaak gelopen?

"U moet goed weten hoe we die onderhandelingen zijn ingegaan. Ik kende Bart De Wever helemaal niet. Naar het schijnt had ik hem ooit al eens ontmoet bij een tennismatch in Antwerpen, maar ik herinner me daar eerlijk gezegd niks van.

"Wij hadden toen oprecht het gevoel dat het met De Wever kon lukken om samen een regering te vormen en het land uit het institutionele slop te halen. We hadden onze redenen om te denken dat hij ook onze voorwaarden - niet raken aan de gezondheidszorg en niet raken aan de Financieringswet - wou respecteren. We hebben ons vergist. De gezondheidszorg moest toch op tafel van de N-VA en de Financieringswet ook. Geen enkele andere Vlaamse partij durfde nog bougeren daarna, ook de sp.a niet. En toen N-VA opstapte, werd de lijn juist nog strakker. Zo groot was de angst om 'slechte Vlaming' genoemd te worden.

"Mensen vergeten snel. Het is nog niet zolang geleden dat openlijk gevreesd werd voor het uiteenvallen van het land. Dat wereldrecord van 541 dagen zonder regering staat er nog altijd. Niets ging nog; iedereen zat in de loopgraven. Wij hebben dat kunnen doorbreken. Samen met de koning."

De rol van de koning wordt onderschat?

"Niemand in de Wetstraat zag nog een oplossing. Te midden die deprimerende toestand is koning Albert erg intelligent blijven zoeken naar een uitweg. Hij heeft zijn rol van staatshoofd, van verzoener, toen bijzonder sterk vervuld. Ik weet niet of we er zonder de koning waren uitgeraakt.

"Op momenten van crisis speelt de koning in ons land een sturende en een adviserende rol. Toen de zaken geblokkeerd zaten, kon ik alleen bij hem terecht. De koning is de enige aan wie je in volle vertrouwen al je kaarten kunt laten zien. Van de koning weet je dat hij je niet zal verraden. (fijntjes) Een koning lekt niet."

Merkwaardig dat links in België de grootste pleitbezorger van de monarchie is.

"De monarchie behoort nu eenmaal tot de structuur van het land. De koning in België komt niet tussen in het regeringsbeleid.Il règne, mais ne gouverne pas. Hij is wel belangrijk als symbool van eenheid van het land.

"Ik heb de koning nooit kunnen betrappen op een voorkeur voor deze of gene partij. Is de koning conservatief of progressief? Op basis van zijn handelen zou ik het niet kunnen zeggen. Dat is nooit zijn bekommernis geweest. Zijn bekommernis is het voortbestaan van het land."

Moet een socialist geen republikein zijn, par principe?

"In theorie kun je daar van alles bij bedenken, maar dit is België, dit is een uniek land. (lacht) Als de keuze is tussen een koning en instabiliteit, dan kiezen wij socialisten voor de koning.

"De PS verdedigt de belangen van alle Brusselaars en de Walen, maar binnen een federaal verband. Omdat wij hechten aan de sociale zekerheid als mechanisme van solidariteit in het hele land."

De N-VA rekent erop dat u vanuit de gewesten in 2019 zelf vragende partij zal zijn voor een verdere staatshervorming.

"Dat is wat Bart zegt, ja. Hij zegt nogal veel hè, de laatste tijd. Ik moet hem ontgoochelen. Hij dwaalt. De socialisten zullen niks vragen in 2019. Er leeft binnen de PS geen behoefte om een nieuwe institutionele onderhandeling te beginnen. Geen enkele! "

Misschien brengen de budgettaire problemen van de Waalse regering u op andere gedachten?

"We hebben geen groot budgettair probleem, met het federale niveau. Ons grote meningsverschil is met Eurostat, net zoals Vlaanderen. De ambtenaren van Eurostat hebben beslist dat bepaalde investeringen in de begroting ingebracht moesten worden, waardoor het begrotingstekort in het Waalse gewest 800 miljoen groter is dan tot nog toe aangenomen werd. Op een begroting van 12 miljard is dat enorm. We kunnen daar kwaad op zijn, maar we kunnen daar niks aan doen. Als je spreekt over macht: de bureaucraten van Eurostat, dié hebben macht."

Volgens de Vlaamse regeringspartijen hebt u een cruciale fout gemaakt door in 2014, na de laatste verkiezingen, zo snel een Waalse en Brusselse regering te vormen.

"Het komt die partijen natuurlijk goed uit om dat zo voor te stellen, maar de waarheid is anders. Paul Magnette onderhield toen de contacten met de andere partijen. Daags na de verkiezingen kreeg hij van bij CD&V het bericht dat een terugkeer van de tripartite op tafel lag. Maar op woensdag klonk het plots helemaal anders. 'Sorry, het moet met de N-VA voor ons.' Dat heeft Wouter Beke toen tegen Paul gezegd. Dat is later door Kris Peeters ook met zoveel woorden in een interview toegegeven: 'Zonder N-VA is geen optie.'"

Wanneer wist u dat de Vlaamse partijen een regering zonder de PS wilden vormen?

"Die woensdag na de verkiezingen dus, toen CD&V zijn bocht maakte. Cruciaal was natuurlijk de beslissing van de MR om ook de voorkeur te geven aan een coalitie met N-VA. Er is nadien geen enkel ernstig contact meer geweest met de PS over de federale regeringsvorming. De Vlaamse partijen hebben ons meteen al die woensdag na de verkiezingen geïsoleerd. De rechtse partijen hebben hun zaakjes al die tijd netjes onder elkaar geregeld. Mentaal hadden ze zich toen al aan elkaar vastgeklikt.

"Dat heeft de zaken in gang gezet, met het gekende gevolg. Omdat we aan de cdH wilden tonen dat we ons woord zouden houden. Het is de cdH die er op aangedrongen heeft om snel regionale regeringen te vormen, niet wij."

Er was een voorakkoord met de cdH?

"We hebben na de verkiezingen gesproken met elkaar. En we hadden afgesproken dat we samen zouden kijken wie onze derde partner zou worden in het Waalse Gewest. Het is de cdH die met aandrang gevraagd heeft om in Wallonië met twee door te gaan, en in Brussel met het FDF erbij. Mijn voorkeur was anders. Ik verkoos een klassieke tripartite op alle niveaus. We hebben dat zelfs nog geprobeerd, maar het marcheerde niet tussen de MR en cdH."

Waarom wou u een tripartite in Wallonië?

"Verschillende federale en regionale coalities leiden tot spanningen tussen de verschillende niveaus. Dat is niet goed op een moment dat een grote staatshervorming moet worden uitgevoerd. Ik voorzag grote risico's. De welvaart in dit land is gebouwd op compromissen. Daardoor staan we in de top van de meest welvarende landen ter wereld. Als je die complexe sociale dialoog in de weegschaal legt, omdat je de recepten van vijfendertig jaar geleden dringend opnieuw wil uitvinden, dan speel je met de economische stabiliteit van het hele land."

"Iemand die een samenzwering op het getouw zet, denkt altijd het volk genoegdoening te geven door de heerser te doden"

Machiavelli, De heerser, XIX, 3

Macht corrumpeert. Ook daarin is de Parti Socialiste ervaringsdeskundige. Toch: nooit raakte Elio Di Rupo zelf betrokken in een 'affaire'. "Mijn integriteit is nooit in vraag gesteld. Daar ben ik trots op."

Met de affaire-Trusgnach is het wel geprobeerd, op de meest vileine manier. (Di Rupo werd eind 1996 beschuldigd van seksuele omgang met een minderjarige, maar de getuige was een fantast, BE/RW)

"Mijn sterkte toen is geweest dat ik me niets te verwijten had. Er was niets. Ik heb altijd voor ogen gehouden dat dit een nachtmerrie was, en dat ze, zoals elke nachtmerrie, vroeg of laat zou eindigen. Ik heb het geluk gehad dat de mensen rondom mij - PS-voorzitter Philippe Busquin, premier Jean-Luc Dehaene, de andere vicepremiers - mij meteen geloofd hebben. Die periode heeft me geleerd nog voorzichtiger te zijn."

Didier Reynders (MR) steunde u niet.

(droog) "Hij heeft toen de voorrang gegeven aan zijn rol als oppositieleider. Zo leer je iemand kennen. De waarheid is toen extreem geweld aangedaan. De procureur-generaal (Eliane Liekendael, BE/RW) wou zelfs mijn parlementaire onschendbaarheid laten opheffen. Als men dat met de nummer twee van de regering wil doen, moet er wel iets ernstig aan de hand zijn, zou je denken, toch? Het parket had niets, behalve roddels en waanbeelden.

"De steun van mijn politieke partners is toen essentieel geweest. Als zij mij hadden laten vallen - "om het gerecht zijn werk te laten doen" - dan wachtte mij een catastrofe. Ik weet niet of ik het dan overleefd had."

Veel socialisten, zoals uzelf, zijn van bescheiden komaf. Maakt dat hen kwetsbaar voor de verlokking van machtsmisbruik?

"Je vindt het overal, toch? Het verschil is dat dat van socialisten minder geaccepteerd wordt. Terecht. Als socialist moet je nederig blijven. Socialisten leggen geen gelofte van armoede af; wij gunnen iedereen zijn materieel succes.

"Maar je mag niet denken dat de macht van jou is. Een politicus moet bescheiden blijven. Een loodgieter die een probleem heeft, is morgen nog altijd loodgieter. Een politicus die een probleem heeft, is morgen niet meer verkozen.

"Ik zal nooit vergeten vanwaar ik kom. 'Monsieur le président', ach, ga weg. In Bergen ben ik gewoon Elio."

In Bergen verrijst een oogverblindend station. Dankzij de macht van Elio?

"Dat is een oneerlijk beeld. Ik ben trots op het gerenoveerde station van Antwerpen-Centraal. Ik ben trots op het station van Leuven en Brugge. Ik ben blij met de projecten in Gent, Oostende en Mechelen. Moet ik dan beschaamd zijn dat Bergen ook een mooi station krijgt en dat een van de grootste architecten van Europa, Santiago Calatrava, het ontworpen heeft? Ik geef toe dat het nieuwe station er niet uitziet als een schoenendoos, maar het zal er dan ook honderd jaar blijven staan."

En dat mag 270 miljoen kosten?

"Dat is de beslissing van de NMBS. Het ontwerp van Calatrava is unaniem verkozen door de jury in de architectuurwedstrijd. Ik heb me daar nooit mee gemoeid. Maar ik ben er wel blij mee. Het doet me denken aan New York."

Het staat in Bergen, niet in New York.

(Geërgerd) "U doet neerbuigend over mijn stad. Dat accepteer ik niet. U kent de stad niet. Het station moet dienen voor 40.000 reizigers per dag. De stationssite nu snijdt de stad in tweeën. Door het aantal sporen te verminderen, kan het nieuwe station als doorgang functioneren tussen het oude en het nieuwe stadsdeel. Waar is het schandaal?"

Er is geen schandaal. Behalve dat het misschien toch wat veel geld is voor een land en een spoorwegmaatschappij in financiële nood.

"Die beslissing is tien jaar geleden genomen. Mechelen en Bergen zijn de laatste grootste investeringsdossiers. Waarom hebt u die vraag niet gesteld toen het station van Antwerpen gerenoveerd werd?"

Ontkent u dat de stad Bergen geprofiteerd heeft van uw machtige positie?

"De stad heeft een metamorfose ondergaan, met dank aan de Europese structuurfondsen. Henegouwen is een achtergestelde regio, waardoor bepaalde middelen vrij kunnen komen.We hebben die niet gekregen omdat ik voorzitter van de PS ben, maar omdat we keihard gewerkt hebben op onze dossiers. Ik ben zelf als burgemeester de stadsvernieuwingsprojecten gaan verdedigen voor een onafhankelijke jury. Wat wilt u mij verwijten? Dat ik de zaken van mijn stad goed weet te bepleiten? Ik heb als burgemeester overal middelen gezocht om mijn stad beter te maken. Ik ben er trots op dat dat gelukt is."

"Wie op het volk vertrouwt en een leider is die kan commanderen en blaakt van strijdlust (...) zal nooit door het volk bedrogen worden"

Machiavelli, De heerser, IX, 6

U bent lid van de loge. Ook een machtsnetwerk.

"De loge is de plek om filosofische gedachten te ontwikkelen. Mensen van diverse afkomst luisteren er naar elkaars betogen. Ik ben lid, maar ik heb de tijd niet om wekelijks op de afspraak te zijn. Maar macht: neen, dat is een fabel. Het is trouwens verboden om in de logewerkplaats zaken te doen of om persoonlijk profijt te halen uit je logebroederschap. Dat hele idee dat logebroeders elkaar een pleziertje doen, is uit de lucht gegrepen."

Waarom bent u er dan lid van, als het niks voorstelt?

"Niet voor de macht, maar uit filosofische overtuiging. Het is bijzonder interessant om mensen met een totaal andere achtergrond bezig te horen. Je vindt er een boel slimme mensen samen, professoren evengoed als arbeiders, maar het zijn ook mensen met een sterk ethisch besef. Die combinatie trekt me wel aan.

"Ik heb nooit een geheim gemaakt van mijn lidmaatschap, maar ik respecteer de discretie van anderen. Discretie maakt deel uit van de traditie, al van bij het begin toen de vrijmetselaars nog echt kathedraalbouwers waren. Het uitmoorden van vrijmetselaars onder het naziregime heeft voor velen bevestigd dat geheimhouding geen luxe was."

Hebt u ooit overwogen op te stappen als PS-voorzitter?

(verbaasd) "Neen, waarom?"

U heeft de verkiezingen verloren, bent uit de federale regering gewipt ...

"We zijn nog altijd de grootste partij in Wallonië en in Brussel. Komende uit een regering waarin je de premier hebt moeten leveren, is dat geen slecht rapport. Er zijn nogal wat uittredende regeringsleiders in Europa die het met heel wat minder hebben moeten stellen."

U zou niet de eerste zijn geweest die voor een uitbolbaan had gekozen.

"Het heilige vuur brandt nog altijd, maar het eerste wat ik gedaan heb, is mij onderwerpen aan een stemming door de leden. Ik weet wel dat journalisten niets liever zouden hebben dan dat er elk jaar nieuwe voorzitters verkozen worden, maar onze militanten hebben zich nogal duidelijk uitgesproken over de vraag of ik nog geschikt ben om de partij te leiden. Als ze me niet opnieuw hadden gewild aan het hoofd van de partij, dan hadden ze simpelweg neen gezegd.

"Ik heb het voordeel van mijn ervaring en van mijn netwerk. De partij kan daar nu haar voordeel mee doen. Mijn perspectief staat op de verkiezingen van 2018 en 2019. Puis, on verra."


Volgende zaterdag: rechter bij het Internationale Strafhof CHRIS VAN DEN WYNGAERT