Waarom houden we toch zo van lijstjes?

Het is een klassieker in de aanloop naar het jaareinde. Maar ook op sociale media circuleren ze geregeld. Voortvloeiend uit de Ice Bucket Challenge delen velen vandaag een lijstje van tien boeken die hen altijd zijn bijgebleven. Op hun beurt nomineren ze tien vrienden van wie ze een soortgelijke top tien verwachten.

"Vreemd is dat", zegt Harold Polis, uitgever bij De Bezige Bij Antwerpen. "Maar het is sympathiek. Het is een surrogaat voor het cassettebandje of de gebrande cd van vroeger. Vroeger gaven mensen elkaar dat, als ze wilden epateren, bluffen, danken of verleiden. Misschien hebben mensen heimwee naar de tijd dat je elkaar nog een boek ten geschenke gaf, of beseffen ze niet meer dat je dat kunt doen met een boek, of is er geen boekhandel meer in de buurt, of komt het aanbod van de boekhandel in de buurt niet meer tegemoet aan wat mensen willen kopen voor elkaar."

Het gevaar bij zulke lijstjes bestaat er natuurlijk in dat mensen zich bewust belezen voordoen. Zo zal er niemand de zeven boeken van Harry Potter oplijsten.

"Ongetwijfeld zijn er heel wat kandidaten die zich slimmer of meer belezen voordoen dan ze zijn", denkt Polis. "Maar zelfs als je een marge neemt voor overmoed, zitten er toch overwegend authentieke ervaringen bij. Misschien willen mensen het daar nu net over hebben - en niet noodzakelijk uitsluitend over wat er op de top tien-tafel ligt."

Dat denkt ook StuBru en Man over boek-presentator Stijn Van De Voorde. Als liefhebber van lijstjes schreef hij in 2011 Listomania, een boek vol lijstjes uit de pop- en rockgeschiedenis. "Wat je vaak ziet in eindejaarslijstjes vol beste programma's, boeken of platen, is dat mensen een statement willen maken", zegt hij. "Ze kiezen niet noodzakelijk voor datgene wat ze ook echt gezien, gelezen of gehoord hebben. Niemand zegt dat hij Dan Brown heeft gelezen, dat is not done. Maar iemand die wat meer belezen is zomaar verdenken van snobisme, klopt ook niet." Ook aan muzieklijsten van de radio - traditioneel rond kerst - doen we graag mee. De Tijdloze 100, De 1000 Klassiekers, we stemmen massaal. Vaak op dezelfde dingen. "Ik vind het vooral interessant om die resultaten jaar na jaar te vergelijken", zegt Van De Voorde. "Want hoewel ook nieuwe generaties van klassiekers als Bohemian Rhapsody blijven houden, zie je ook grote verschillen. Clouseau stond ooit zeven keer in De Afrekening, dat is vandaag ondenkbaar."

Sterven

Maken die lijstjes al bij al geen karikatuur van cultuur? "Het maakt de cultuur geenszins kapot", zei Umberto Eco vorig jaar in Der Spiegel. "Het creëert net. Waar je ook kijkt in de culturele geschiedenis, overal zal je lijsten terugvinden. In feite is er een duizelingwekkende reeks: lijsten van heiligen, legers en geneeskrachtige planten, of van schatten en boektitels. Mijn romans zitten trouwens ook vol met lijstjes."

Over de reden waarom we zo van lijstjes houden, houdt Eco er een bijzondere kijk op na. "Omdat we niet willen sterven", zei hij. "We hebben een limiet. Een zeer ontmoedigende, vernederende limiet: de dood. Daarom houden we van alle dingen waarvan we aannemen dat ze geen grenzen hebben en dus geen einde. Het is een manier om te ontsnappen aan gedachten over de dood."

Dus nomineren we elkaar vrolijk voort voor zo'n Book Bucket. "Geen probleem", vindt Polis. "Dat is in elk geval te verkiezen boven het elkaar doorsturen van nonsens, zoals complottheorieën of filmpjes van dansende vissen, of het voeren van op niets gebaseerde hysterische tirades tegen om het even wat."