'Zonder water is de Maas veel leuker'

Autobanden, twee verroeste fietsen, een halve kajak, televisies, een verkeersbord, een radiator. "Het is ongelofelijk wat mensen allemaal in het water gooien", zeggen de mannen van de vzw Contrat de Rivière Haute-Meuse, terwijl ze een tent uit de modder loswrikken. "Echt schandalig hoe vuil mensen kunnen zijn."

Al een week ploeteren de mannen op de bodem van de Maas, op zoek naar kleine en grote rommel. Ze profiteren van de drooglegging van de Hoge Maas, de 50 kilometer Maas tussen Namen en de Franse grens, om zonder natte voeten de rivierbedding schoon te maken.

Voor het eerst in vijf jaar zijn de dammen en sluizen van de Hoge Maas weer opengezet, waardoor de rivier haar natuurlijke stand aanneemt en het waterpeil drie tot vier meter zakt. De Maas is 'werkloos', zeggen ze hier, omdat er drie weken lang geen scheepvaart mogelijk is. Maar voor de meeste betrokkenen betekent de drooglegging net extra werk.

De lage waterstand is immers bedoeld om de sluispoorten en kademuren van de Maas te repareren. Aan de sluis van Houx, waar de Maas tussen hoge kliffen stroomt, herstellen Portugese metselaars de kademuur met zware arduinblokken. In een tent op de oever worden de sluispoorten gezandstraald en herschilderd. De bouwvakkers werken van zeven uur 's ochtends tot half zeven 's avonds, in een race tegen de klok: op 8 oktober gaat het water weer stromen.

In hun kielzog knapt iedereen zijn klusjes op. Gemeentebesturen laten de rivierbodem in hun gemeente schoonvegen, politiekorpsen speuren naar gestolen auto's (al vijf gevonden) en lijken (twee), handige jongens verzamelen oud ijzer. Natuurgidsen tellen het aantal vissen, garnalen en mosselen, en padvinders bestuderen de holen van bevers. Tijdens elke drooglegging, om de drie à vijf jaar, geeft de bodem van de Maas zijn geheimen prijs.

Maanlandschap

Tegelijk zorgt de drooglegging voor unieke taferelen. In het toeristische dorpje Yvoir, waar een eiland de Maas wat minder diep maakt, staat de rivierbedding helemaal droog. Waar normaal een machtige rivier stroomt, is nu een maanlandschap van stenen, gedroogde modder, mosselen en schelpjes te zien. De overzetboot, die 's zomers toeristen naar het eiland brengt, ligt drie meter onder de steiger.

De 53-jarige Jean-Paul, die op de rechteroever woont, laat zijn hond uit in de rivierbedding. Dit is de derde drooglegging sinds Jean-Paul hier woont, en ondanks de wekenlange stank van dode schelpdieren, vindt hij het altijd een fijne periode. Hij profiteert ervan om zijn eigen kademuur op te lappen, en om gemakzuchtig te vissen in de wakken.

"In een van de wakken zaten wel duizend vissen", grijnst hij. Jean-Paul haalt eruit wat hij wil opeten, de rest is voor de meeuwen. "Vanmiddag hebben we zo'n grote baars gegeten", zegt hij, met zijn handen een halve meter uiteen. "Het was heerlijk."

Maar Jean-Paul is vooral blij met de grote stapel rommel, de oogst van een schoonmaaksessie van een honderdtal vrijwilligers het afgelopen weekend. De gekste dingen gooit men in het water: twee mountainbikes, een kinderwagen, een strijkijzer, een paar autobatterijen, een parasol, een (vol) pak luiers en twee dompelpompen. De collecties fietsbanden, flessen en visnetten zijn enorm.

"De kleine spullen zijn via zijrivieren uit de nabije dorpscentra aangevoerd", schat Jean-Paul. "En er wordt ook heel veel van boten afgegooid. Wij oeverbewoners gooien niets in het water, en al zeker geen ijzer. Wij zijn vissers en we weten hoe vervelend het is als je lijn blijft vastzitten."

In Godinne, vijf kilometer stroomafwaarts, is de bodem zo droog dat een tractor over de rivierbedding kan rijden. Gemeentearbeiders profiteren ervan om de bomen op de riviereilanden te snoeien, en de grote takken naar de oever te rijden. De mannen van Contrat de Rivière Haute-Meuse takelen ondertussen een eindeloze voorraad autobanden aan wal.

"Ik vind de Maas veel leuker zonder water", zegt de tienjarige Vital, die met zijn vader onder de modderige stenen naar garnalen zoekt. Het afgelopen weekeinde heeft de guitige jongen met zijn scoutsgroep geholpen bij het schoonmaken van de rivierbedding. Vital heeft een stoel gevonden, een paar euromunten en - zegt hij huiverend - een hondenkaak.

Voor de jonge natuurvriend lijkt een jongensdroom in vervulling te zijn gegaan. Hij heeft garnalen van nabij kunnen bestuderen, en tussen de eilanden heeft hij een beverdam ontdekt. Bovendien heeft hij enkele palingen, die in een wak waren achtergebleven, het leven gered door ze in emmers naar dieper water te brengen. In tegenstelling tot de andere vissen kun je palingen niet opeten, legt hij ernstig uit. Want ze leven op de bodem van de Maas en die is vervuild met zware metalen.

Tot Vitals teleurstelling stapelen zich steeds meer regenwolken op boven de Maasvallei. De komende dagen wordt veel neerslag voorspeld, waardoor het waterpeil van de Maas waarschijnlijk hoger zal blijven dan bij de vorige drooglegging. Jammer voor Vital, want hij wilde in een dieper stuk rivier nog op zoek naar een vislijn, die vorig jaar was blijven haken.

Lange traditie

Daarmee zet de jongen onbewust een lange traditie voort. "Toen ik klein was, kort na de Tweede Wereldoorlog, gingen we tijdens de drooglegging altijd op zoek naar voorwerpen die we in de Maas verloren waren", zegt Marc Van Ormelingen, een 73-jarige amateurfotograaf uit Anhée. Tegenwoordig trekt Van Ormelingen er bij elke drooglegging met zijn camera op uit.

"Een gebroken vislijn, een bril, een portemonnee: we duidden op de oever aan waar ze in het water waren gevallen, en bij het begin van de drooglegging gingen we zoeken. De bodem van de Maas is bezaaid met keien, daar blijft van alles tussen steken. Dit jaar zou een vrouw zelfs haar ring teruggevonden hebben die ze anderhalf jaar geleden verloren was."

De jonge Vital toont dat de tijden in sommige opzichten toch niet veel veranderd zijn. Hij denkt met heimwee terug aan zijn mooie sneakers van Adidas, die hij een jaar geleden stomweg in het water liet vallen. Op de stapel bijeengeraapte rommel op de kade van Godinne lag een schoen die er best op leek. Maar nee, schudt hij heftig zijn hoofd, die wil hij niet meer terug.