'Nee, niet alle voetballers zijn typische macho's'

Profvoetballers zijn competitieve haantjes die brutaliteiten niet schuwen. Evident lijkt het niet daar een innemende vrouw tussen te zetten die hen aanmaant het met haar te hebben over hun stress, faalangst en zwakke plekken in hun ego. In december vorig jaar besloot Hein Vanhaezebrouck, coach van AA Gent, dat toch maar te doen door Eva Maenhout, tot dan de sportpsychologe van de jeugdploegen, aan te stellen als mental coach. En kijk. Glorie die niemand durfde voorspellen, de eerste landstitel in 115 jaar is binnen. "Een overwinning van de psychologie", besloot sportpsycholoog Jef Brouwers.

Heeft hij gelijk?

Maenhout (lacht): "Ik moet ontkennen dat dit resultaat alleen aan de mental coaching te danken is. Anders zouden veel meer ploegen een psycholoog in huis hebben. Natuurlijk duwt een psycholoog topsporters omhoog. Dat is voor mij vanzelfsprekend. Wat ik donderdag echter zag (toen Gent de titel pakte, BDB), is hoe puzzelstukken die de hoofdcoach heeft opgesteld zijn samengevallen. Mijn werk is één stukje. Dit team was al een half jaar bezig toen ik erbij kwam en ik merkte direct dat er al was gewerkt op groepsdenken. Ze hingen al aaneen, net als de coaches, de medische staf, de fysieke staf, de video-analisten en de scouts. Die hele keten geeft de doorslag."

U duwde de Oostendse basketbalspelers en Roeselaarse volleyballers ook al naar hoogtes. Wat is uw geheim?

"Dat heb ik echt niet. Ik probeer gewoon mijn vak zo goed mogelijk toe te passen en stel vast dat ik in eerste klasse een beperkt aantal collega's heb. Bij Club Brugge is een collega aan het werk en ik veronderstel dat er nog enkele clubs met een psycholoog werken, maar dat is het zowat.

"In eerste instantie ondersteun ik de coaches. Ik wijs hen op verschillende persoonlijkheden en hoe je die het best aanpakt of wat de effecten van teamdynamieken zijn. Daarnaast werken we in groepssessies en individuele gesprekken."

Wat is specifiek aan deze groep?

"Het is een brave groep. Mijn eerste tijd met hen was al meteen op een stage in Spanje. We hadden het in een eerste teamsessie over persoonlijkheidstypes. Zo bespraken we voor het eerst waarom de ene bijvoorbeeld altijd net een minuut voor de start van de training toekomt en de andere altijd een half uur te vroeg is. Dat schept wederzijds begrip.

"De maanden daarop werkten we op communicatie op het veld, waar je elkaar snel en duidelijk moet coachen. Extraverten roepen vaak en luid maar niet altijd de juiste dingen, introverten durven niet altijd. Met videobeelden van misverstanden tijdens hun eigen wedstrijden moesten ze in groepjes voorstellen bedenken over hoe de communicatie beter kan. Ik zag direct resultaat."

Hoe zijn ze nu als groep naar deze landstitel geduwd?

"De hoofdcoach liet de hele brede kern aan zet. Dat bleek mentaal slim. Iedereen voelde zich gewaardeerd. Tijdens de play-offs kozen we er als staf ook voor om altijd rust en zelfverzekerdheid uit te stralen tegenover spelers, ondanks tegenvallers. De ochtend na een verlies startte de hulpcoach zelfs een biljartoernooi. Dat werd bijna even spannend als de kampioenstitel halen en bracht tegelijk ontspanning, competitie en samenspel, want er werden duo's geloot."

Wat met de individuele sessies. Krijgt u geen sceptische reacties?

"Nauwelijks. De mannen weten dat ik beroepsgeheim heb en dat ik er ben om hen op mentaal vlak individueel aandacht te geven. Dat blijkt erg welkom. Hoe verwerk je een blunder, hoe ga je om met stress, faalangst, concentratieproblemen, hevige emoties, lange tijd op de bank zitten, de media? Ik leer hen te aanvaarden dat er negatieve zaken spelen maar dat ze desondanks toch goed kunnen presteren. Vaak ga je eerst de situatie herkaderen. 'Ja, dat was een blunder, maar je deed ook veel goede acties in die wedstrijd', 'Nee, de coach kiest deze week niet voor jou maar je carrière stopt daarmee niet.' In deze wereld, waar iedere week gepresteerd moet worden en de resultaten erg zichtbaar zijn, kunnen de spelers vaak niet verder kijken dan de korte termijn. Dat wel leren doen, kan al veel druk wegnemen.

"We werken ook met beelden, visualisatie en oefeningen. Ik leg uit wat stress met je doet, hoe je vermijdt dat je in het spel weer aan een vorige blunder denkt. Of hoe tegen jezelf praten helpt."

Welke mentale valkuilen komen vaak terug?

"Alle topsporters zijn perfectionisten, maar bij sommigen is het dwangmatig, niet meer vanuit een nieuwsgierige honger om uit te zoeken hoezeer ze hun grenzen kunnen verleggen. Dat kan leiden tot piekeren, slaapproblemen, concentratieverlies. Dan zoeken we manieren om toch iets meer ontspannen met de job om te gaan, zonder in een comfortzone te gaan zitten. Het is altijd een balans vinden tussen inspanning, prestatie, grenzen verleggen én kalmeren, relativeren.

"Zeker de introvertere spelers kroppen spanning op en dan komt het tot incidenten met coach of collega's. Ik merk dat zij nu zelf aan mij komen vragen hoe ze dat kunnen oplossen. Dat is zeer positief, want ik wil de mentale zelfredzaamheid vergroten. Bijvoorbeeld: niet panikeren als je niet optimaal in vorm bent voor een match maar er alsnog alles aan doen om de omstandigheden zo optimaal mogelijk te maken. Neuroses en bijgeloof horen daar soms bij. Bij de jeugdspelers van AA Gent werk ik ook met ons boek Scoren met het hoofd (Maenhout & Perquy), waarin de spelers onder andere checklists invullen en wedstrijdanalyses maken. Ze leren hun zelfvertrouwen of teamgeest zelf te analyseren."

Hoe vind je het evenwicht tussen jezelf altijd weer oppompen en niet volledig onderuit gaan bij verlies?

"Spelers moeten hun frustraties en negatieve emoties kunnen managen en er iets mee doen. Ik vraag hen dan terug te denken aan de vorige keren toen ze zich slecht voelden. Wat hielp toen? Vaak komen ze zelf met het antwoord. Daarnaast moet iedereen bewust leren wat hen in de beste mood brengt en hoe. De ene moet opgefokt aan een match beginnen, de andere met een koel hoofd en nog een derde uiterst relaxed."

Helpt het dat u een vrouw bent?

"Misschien helpt dat hen, omdat het toegankelijker lijkt. Maar zelf heb ik sinds ik in 2008 in de mannensport begon nooit het gevoel gehad dat het iets is wat in positieve of negatieve zin een effect heeft. Trouwens, het zijn niet allemaal de typische macho's."

En nu?

"De spelers zijn drie weken op vakantie. Daarna is het meteen terug aan de slag. Er kan nog veel meer. Mijn bedoeling is altijd maar vooruitgang te boeken door hen zelf steeds weer pijnpunten te laten aanpakken. Met iemand die het moeilijk heeft de juiste aanwijzingen naar anderen te roepen, ga ik dan afspreken dat hij één training per week kiest waarin hij dat met één medespeler in dezelfde linie bewust wel doet. Enzovoort. Ook op psychologisch vlak is doelen stellen cruciaal om steeds beter te worden."