Liefde van en voor mosselen

Dertigduizend ton. Zoveel mosselen spelen we in België met z'n allen per jaar naar binnen. Daarbij vergeten we gemakshalve dat het ook diertjes zijn met een fascinerende levensloop. In haar documentaire L'amour des moules brengt de Nederlandse Willemiek Kluijfhout die in kaart. Maar bovenal heeft ze het over de bijzondere band tussen mens en mossel. Van mosselkweker Henk Jumelet over chirurg Jan Deprest tot topchef Sergio Herman: iedereen heeft zo zijn redenen om het zwarte zeegoud te koesteren.

Ook de documentairemaakster zelf heeft een band met het weekdiertje. Spelend tussen de mosselschelpen op de stranden van Zeeland groeide ze op. Toen in 2008 aangekondigd werd dat het vissen op mosselzaad in de Waddenzee verboden zou worden, greep ze meteen naar de camera. "Ik wilde de traditie waarin ik ben opgegroeid vastleggen voor het te laat was", vertelt ze.

Toch wilde ze ook loskomen van de waan van de dag. Vandaar de keuze te focussen op de levenscyclus van de mossel en de band met de mens. "De vraag die in mijn documentaire doorschemert, is: 'Wat is natuurlijk?' Mosselkweker Henk zegt het op een bepaald moment letterlijk: 'Als bodemvissen al niet meer kan, moet je je afvragen of je als mens wel thuishoort op deze planeet'. En hij heeft gelijk. De mosselkweek is zo'n natuurlijk iets - er komt geen kunstmest of antibiotica aan te pas - en toch ligt het ambacht onder vuur."

De vraag komt ook terug in het verhaal van chirurg Jan, die experimenten uitvoert met mossellijm om zo in de toekomst gaatjes in de baarmoeder te kunnen dichten na een operatie. Kluijfhout: "Is dat niet wonderlijk? Als mens zijn we in staat hoogtechnologische operaties uit te voeren op foetussen, maar om een gaatje te dichten hebben we de mossel nodig. Op dat vlak staat een weekdiertje verder dan wij."

Kluijfhout doorspekt haar film met wondermooie microscopische beelden van mosselen. De beelden van paaiende mosselen - zo heet het wanneer de mannetjes de vrouwtjes bevruchten - zijn haast erotisch. Hoe hij wit vocht spuit, hoe zij zich opent en ontvangt: zelden werd seks zo metaforisch mooi in beeld gebracht.

Mosselseksuologie

"Die prachtige beelden zie ik elke dag", lacht mosselseksuologe Annelies Pronker. Jawel, het is een beroep. Maar zelf giechelt de biologe bij het woord. "Het blijft een grappige term. Als mensen het me vragen zeg ik gewoon dat ik in een hatchery werk." In mensentaal: ze kweekt babymosselen in een laboratorium. Daarna worden die in het ruime sop losgelaten om er tot voldragen schelpdieren uit te groeien. Mooie link: tijdens de draaiperiode was ze zelf ook zwanger. Van een mosselkweker dan nog, die ze leerde kennen tijdens een schelpdiercursus - opnieuw: jawel, het bestaat.

"Ik heb er zelf nooit bij stilgestaan hoe poëtisch mijn vak kan zijn", vertelt ze. "De beelden van Willemiek geven er een compleet nieuwe dimensie aan. Wat niet betekent dat ik mijn beroep niet geweldig vind. Voor mij zijn mosselen zo veel meer dan consumptiegoederen. Het zijn levende wezens en als mijn larfjes worstelen met een bacteriële infectie en hun overleven op het spel staat, gaat dat recht naar mijn hart."

Mosselen kweken in een broederij was lange tijd omstreden. "Bodemkwekers keken neer op wat wij deden en geloofden niet dat onze mosselen van even goede kwaliteit zouden kunnen zijn. Gelukkig is het tij inmiddels gekeerd." Ook tussen de bodemkwekers en de natuurbeweging, die hen verantwoordelijk hield voor het tekort aan mosselzaad in de Waddenzee, is de rivaliteit inmiddels geminderd.

"In 2008 was het oorlog", vertelt Kluijfhout, "nu beseffen beide partijen dat ze eigenlijk vanuit dezelfde bekommernis werken: kwaliteitsvolle mosselbanken behouden."

Een hele wereld

In mosselen zit ook muziek. Dat bewijst accordeonist Tuur Florizoone, zelf een kind van 't zeetje, met zijn soundtrack. 'Schrijf me een erotische hit', vroeg Willemiek hem. "Dat klonk raar", lacht hij, "maar het ging wonderwel. Voor het openingsnummer vloeide de melodie zo uit mijn pen en die paste meteen met de zwoele stem van zangeres Renée Sys."

Ver weg hield hij zich van de te verwachten zeemansliederen op accordeon. "Ik hou sowieso niet van een te veel aan accordeon. Vrijwel meteen heb ik er piano bijgevoegd en later ook cello, tuba: een heel arsenaal aan geweldige instrumenten."

De muzikant was ook erg betrokken bij het maken van de film. "Ik woonde opnames bij, leefde soms dag en nacht met de personages mee. Fantastisch om mee te maken en het maakte ook dat ik erg rechtstreeks geïnspireerd werd. Zo'n personage als Annelies, die mosselen bevrucht en dan zelf ook zwanger wordt: dat roept muzikaal meteen een hele wereld op."

"Er is ook een gezonde dosis naïviteit in mijn muziek geslopen. Dat sluit mooi aan bij het pure van de mensen die in L'amour des moules geportretteerd worden. Het mocht niet te gecompliceerd worden. Tegelijk waren er wel de poëtische beelden uit de film, die duidelijk het niveau van de gemiddelde VHS-documentaire overstijgen. De artistieke waarde is hoog. Ook dat moest mijn muziek reflecteren."

L'amour des moules: in concert (met livemuziek van Tuur Floorizone) en gewone vertoningen. Alle info: www.lamourdesmoules.nl