Direct naar artikelinhoud

Wie wint de race naar de Man Booker Prize?

Wie kaapt volgende week de Man Booker Prize weg? De winnaar van 's werelds meest prestigieuze prijs, goed voor 50.000 pond, wordt bekendgemaakt op 15 oktober.Fleur Speet,Catherine VuylstekeenSofie de Smyterschatten de kansen van de zes finalisten in.

Colm Tóibín

De waarheid is niet te achterhalen, wat er werkelijk in het verleden gebeurde is per definitie een verzinsel. Zoveel lijkt Colm Tóibín metThe Testament of Maryte willen zeggen en dat sluit mooi aan bij de huidige opvattingen in de geschiedwetenschap. Mede daarom maakt de Ier Tóibín grote kans op de Booker. Hij eindigt nóg een streepje hoger doordat hij tegelijk de raadselen van het fanatisme onderzoekt en zo zijn verhaal boven de tijd uittilt.

Zijn hoofdpersoon, de moeder van Jezus, blikt vlak voor haar dood terug op de gruwelijkste episode uit haar leven, die tevens -so the story goes- een historisch hoogtepunt beslaat: de kruisiging van haar zoon. Als moeder die haar zoontje baarde, koesterde en voor alle onheil behoedde, vertelt ze hoe hij buiten haar bereik raakte. Hoe haar pogingen hem te waarschuwen omdat allang duidelijk was hoeveel gevaar hij liep, botsen op zijn muur van onverschilligheid en zelfingenomenheid. Hoe waanzin de waarheid in zijn greep krijgt. En hoe zijn discipelen vreemde woorden in haar mond leggen.

Tóibín laat met veel dierlijke, fysieke beeldspraak zien hoe universeel godsdienstig extremisme is. Hoe jonge mannen gedreven raken door een energie die groter is dan zijzelf.

Daarnaast pakt hij een thema bij de kop dat in zijn werk nooit ver weg is; het moederschap. In zijn laatste verhalenbundelEen lege familiekomt een intens liefdevol beschreven moeder voor, maar hij schreef over bruut vrijgevochten vrouwen inMothers and Sonsen publiceerde het non-fictiewerkNew Ways to Kill Your Mother. Met afstand brengt Tóibín ook nu ontroering.

Wijsheid en waanzin wisselen elkaar inThe Testamentaf. Eerlijkheid gaat de strijd aan met de wens om geliefd te zijn: wat vertel je, welk verhaal maak je? Tóibín maakt het heilige zo banaal als het geweest moet zijn. Hij toont eens te meer dat verwarrende moedergevoelens zoals schuld, spijt en woede doodnormaal zijn, zelfs op historische hoogtepunten. Dat maakt de macht van het woord enorm.

Colm Tóibín, The Testament of Mary, Penguin, 112 p.

De lege familie,De Geus.Vertaling: Anneke Bok.

Eleanor Catton

De in Canada geboren Nieuw-Zeelandse Eleanor Catton is de jongste genomineerde voor de Booker Prize ooit. Met haar 28 jaar heeft ze meteen ook maar de dikste roman geleverd voor de shortlist:The Luminarie stelt meer dan 800 bladzijden. Deze historische roman doet Dostojevskiaans aan met twintig karakters, spelend op Nieuw-Zeelandse bodem tijdens de goudkoorts en opiumroes in 1866.

De roman is een whodunit en moet het net als Ozeki's boek hebben van spanning, al is het in dit geval tot de wilde verbeelding sprekende spanning in plaats van intellectuele. De plot is de hoofdrolspeler: een groep mensen in een hotel ontrafelt de samenhang van markante gelijktijdige gebeurtenissen. Er is een man vermoord, een rijkaard plotseling verdwenen, er is iets vreemds aan de hand met de kapitein van een net gearriveerd schip en een hoer met in haar jurk genaaide goudklompen deed een zelfmoordpoging en is gearresteerd. Door de diversiteit van de karakters, ieder met zijn geheimen en worstelingen, ervaar je de volle reikwijdte van het bestaan. Catton halveerde ieder volgend hoofdstuk, zodat de plot onontkoombaar versnelt, spiraalvormig als een knikker in een trechter. Dat werkt, net als de cliffhangers.

De sterrenstand bepaalt de hoofdstukken en personages, de kernscène is een seance.The Luminariesrust op astrologie: wat zweverig en zwaar opgelegd. De filosofische vraag die Catton ermee stelt is in hoeverre je het lot kunt beïnvloeden. Catton voert de druk flink op, terwijl ze de dwaze zucht naar rijkdom uitvergroot.

The Luminariesis veel toegankelijker geschreven dan Cattons opzienbarende, experimentele debuutThe Rehearsal, over een seksschandaal op een highschool. Ze is technisch zeer sterk, met name in de dialoog en snelle humor (zoals van de pinnige Lydia Wells, die uiterst taalgevoelig is). Dat maakt haar kansen veel groter dan die van Ozeki, maar de astrologische dwang laat die weer enigszins dalen.

Eleanor Catton,The Luminaries,Granta Books, 848 p.

Ruth Ozeki

In Een tijdelijke vertellingvan Ruth Ozeki vindt een Japanse, in Canada wonende schrijfster met writer's block een plastic zak op het strand. Er zit een manuscript in, geschreven door een 16-jarig Japans meisje uit Tokio. Getuige haar tekst overweegt ze zelfmoord nadat haar vader diverse zelfmoordpogingen ondernam, ze hevig gepest werd op school en ze erachter is gekomen dat haar oom een held, want kamikazepiloot was in WO II. Alleen haar boeddhistische overgrootmoeder houdt haar nog tegen.

Japan wordt in de roman tamelijk cliché weggezet. De kamikazepiloot, de genadeloze straffen in het leger, de tergende groepsdwang op school, het boeddhisme, de tradities rondom begrafenissen: niets wat we eigenlijk niet al wisten.

Ozeki moet het dan ook hebben van haar spanningsboog (bestaat het Japanse meisje, en zo ja, leeft ze nog?) en deels van haar techniek. Die laat te wensen over wanneer ze zich verliest in wetenschappelijke kwantummechanische uitweidingen over de teloorgang van de wereld. Maar haar techniek is wel degelijk een kunststukje als ze het geheimzinnige verbond tussen lezer en schrijver uitwerkt. Zijn beide personages verzonnen: het zo authentiek klinkende Japanse meisje én de bedaagde Canadese schrijfster? Wie verzon wie? Met het idee dat geen gebeurtenis of verzinsel zonder gevolg blijft voor een ander, roept Ozeki boeiende morele vragen op. Onvergetelijk verwoordt Ozeki de enge momenten in het leven, als een spartelende vis onder de borst.

In ieder geval drie van de zes genomineerden morrelen aan het begrip tijd door er bovenuit te stijgen. Catton met astrologie, Tóibín met de persoonlijke keuze die de geschiedenis bepaalt en Ozeki met de kwantummechanica en het boeddhisme. De Bookerjury heeft duidelijk een voorkeur voor het holistische idee dat wij allen samengebald en verbonden zijn in de tijd. Als een komeet stuiven we langs.

Ruth Ozeki,A Tale for the Time Being,Canongate, 400 p.

Een tijdelijke vertelling,Anthos. Vertaling: Bert Meelker.

Noviolet Bulawayo

We hebben nieuwe namen nodigis de debuutroman van de Zimbabwaanse Elisabeth Tshele, die haar naam veranderde naar Noviolet Bulawayo als eerbetoon aan haar overleden moeder en haar geboorteplaats Bulawayo.

Ze vertelt het verhaal van zes kinderen tussen de 10 en 13 jaar, die opgroeien in de sloppenwijk Paradise. Het perspectief is dat van de 10-jarige Darling, die weinig opheeft met de godsvrucht van de volwassenen en liever guaves gaat stelen in de wijken van de periodiek door Mugabe's knokploegen belaagde rijken.

Op zich is Paradise een oord vol treurnis en misère. Vaders die jarenlang in Zuid-Afrika werkten, komen thuis sterven aan aids en kleine meisjes worden gemaakt door hun eigen grootvader. Het is bovendien geen plek om te blijven, wie kan vertrekt. En aldus verkast ook Darling met de hulp van haar tante naar de VS. Naar een beter huis, een betere school, een min of meer uitstippelbare toekomst. Alleen is dat nieuw gevonden geluk enigszins wrang. Darling valt uit de toon, kent de codes niet en verwondert zich mateloos over de attitudes van de veelal welwillende blanken.

Fundamenteel mag het thema niet vrolijk zijn, de jeugdige verteller maakt er een bijwijlen hilarisch relaas van. Darling en haar relatief ruige vrienden moeten het leven geheel zelf ontdekken en verklaren alles vanuit een tegelijk cynisch en kinderlijk denkkader.

Darling is in zekere zin het alter ego van de schrijfster. Ook Bulawayo zelf vertrok tijdens haar jeugd naar de VS en zou het vervolgens dertien jaar lang zonder haar vaderland moeten stellen. En altijd weer verwondert ze er zich over hoe hard je zelfs een verpauperd, gewelddadig en corrupt oord als Paradise/Bulawayo kan missen.

Bulawayo is de eerste Afrikaanse schrijfster die voor de Man Booker Prize wordt genomineerd.

Noviolet Bulawayo, We Need New Names, Penguin, 304 p.

We hebben nieuwe namen nodig,Prometheus. Vertaling: Dirk-Jan Arensman.

Jhumpa Lahiri

Twee broers(een vertaling uit het Engels vanThe Lowland)is het verhaal van Udayan en Subhash, die in de tumultueuze jaren zestig opgroeien in Calcutta. De onafscheidelijke kinderen lijken fysiek erg op elkaar maar hebben een erg verschillende persoonlijkheid. De charismatische, avontuurlijke Udayan voelt zich steeds sterker aangetrokken tot de radicale maoïstische beweging van de Naxalites, terwijl zijn bedachtzame, voorzichtige broer Subhash het politieke activisme schuwt en als doctoraalstudent naar de VS trekt en zich op Rhode Island vestigt. Zijn toekomst ligt voortaan aan de andere kant van de oceaan maar toch zal wat zijn familie in India overkomt, alles overschaduwen. Het revolutionair idealisme van Udayan sleurt het hele gezin mee in een tragische afwikkeling van al even ongewilde als onvermijdelijke gebeurtenissen.

Twee broersis de vierde roman van Jhumpa Lahiri die in Nederlandse vertaling verschijnt. Haar debuut, de verhalenbundelEen tijdelijk ongemak(1999), kaapte de Pulitzer Prize weg, en ook haar latere werk werd veelvuldig bekroond. Lahiri is van Bengaalse afkomst, werd geboren in Groot-Brittannië maar groeide op in de VS.

Centraal in haar verkenning van Udayans jeugdig activisme is het perspectief van Gauri, zijn zwangere, jonge echtgenote. Hoe moet een vrouw die de executie van de vader van haar kind bijwoont, vervolgens verder? Een groot deel van het boek speelt zich af na de gebeurtenissen. Gauri voegt zich bij Subhash in de VS en probeert daar de draad weer op te pakken.

Twee broersis gebaseerd op een verhaal dat Lahiri hoorde bij een bezoek aan familie in Calcutta, over de terechtstelling van twee broers. "Het leek me interessanter om een roman te schrijven waarin slechts één van hen voor activisme kiest. Dat verhoogt de spanning tussen hen", zei Lahiri in een interview. "Wat me het meest interesseerde, was de vraag hoe je erin slaagt om opnieuw te leven in een universum dat zo veraf ligt van de traumatische wereld waarin je alles kwijtraakte wat je liefhad. In de VS lijkt het alsof het geweld van de Naxalites en de Indiase overheid niet eens echt heeft bestaan. Er is alleen stilte."

Jhumpa Lahiri, The Lowland, Knopf, 352 p.

Twee broers, Meulenhoff. Vertaling: Ko Kooman.

Jim Crace

Jim Craces Harvest start met twee rookpluimen in een niet nader genoemd dorp in een paard-en-karverleden. Dat die rook ook figuurlijk vuur genereert blijkt uit het prachtige verhaal dat volgt.

Walter Thirsk, een weduwnaar van middelbare leeftijd, vertelt in een lyrisch Engels over een week die begint met rook. De dorpelingen hebben net hun oogst binnengehaald wanneer een vuur in een snel opgetrokken hut hen signaleert dat vreemdelingen zich binnen hun dorpsgrenzen willen vestigen. Wat volgt is een variatie op het op-de-verkeerde-plaats-op-het-verkeerde-momentthema: in een dronken bui hebben een paar mannen de duiventil van de oude landeigenaar in brand gestoken, en aangezien de dorpelingen hun magere oogst en eigen bloed willen beschermen zijn de vreemdelingen welkome zondebokken.

De mysterieuze vrouw in het vreemde gezelschap krijgt het grootste deel van de blaam voor de veranderingen, maar ook Mr. Quill, een kaartmaker die er door de nieuwe landeigenaar op uit gestuurd werd om het land alvast virtueel op te eisen, krijgt de wind van voren. De dorpsbewoners lijken hun laatste oogst te hebben binnengehaald, want de nieuwe heer wil de voor hem nutteloze dorpelingen inruilen voor winstgevende schapen.

Harvestis een subtiele kroniek van een aangekondigde ondergang. Het verval dat in de schoenen van buitenstaanders wordt geschoven hadden de dorpelingen al jaren eerder geplant. Al jaren was er niemand in het dorp bijgekomen, en was er niemand uit weggegaan. De dorpelingen worden beschreven aan de hand van de manier waarop ze oogsten, maar de schaamte die ze binnenhalen hadden ze allicht liever laten staan. Crace dwingt elk van de bewoners buiten zijn grenzen te kijken.

Harvestexcelleert in subtiliteit in een taal die zindert. Een les in zelfreflectie. Een parel.

Jim Crace, Harvest, Picador, 288 p.