Merkel: 'Europa verkeert in zwaarste crisis sinds Tweede Wereldoorlog'

In de uitdijende eurocrisis zijn alle ogen gericht op Duits bondskanselier Angela Merkel. Beleggers hopen dat Duitsland als feitelijke leider snel duidelijkheid schept over de toekomst van de eurozone. Volgens Merkel beleeft 'Europa misschien wel zijn zwaarste periode sinds de Tweede Wereldoorlog'. Er zijn zeker zes problemen die de eurozone met grote spoed moet aanpakken.

1 Sanering Italië en Griekenland

Het land is dood, lang leve de premier! De nieuwe leiders Monti in Rome en Papademos in Athene moeten ongekend zware bezuinigingen en hervormingen doorvoeren.

Zonder de beloofde saneringsoperatie van 60 miljard euro bereikt de rente die Italië moet betalen voor nieuwe staatsleningen nieuwe recordhoogtes. Met als resultaat dat de financiële strop om het land - een staatsschuld van 120 procent, twee keer de maximumnorm voor eurolanden - nog strakker wordt aangetrokken. En iedereen weet: als Italië hangt, bungelt de hele eurozone.

Griekenland is feitelijk failliet en overleeft alleen dankzij noodleningen van de Europese Unie en het Internationaal Monetair Fonds. De geldschieters draaien de geldkraan dicht als de nieuwe ploeg van Papademos niet onherroepelijk haar hervormingsverplichtingen nakomt.

Haalbaarheid

Veel Europese diplomaten betwijfelen of de Italiaanse en Griekse politieke elite in staat zijn over de eigen schaduw heen te springen. Een decennialange politieke cultuur van vriendjespolitiek, corruptie en inertie laat zich niet in een paar maanden herschrijven. Zoals een Europese topambtenaar het formuleert over Italië: "Berlusconi was het slot op de deur, hij hield alle veranderingen tegen. Dat slot is eraf maar of de deur nu opengaat, valt nog te bezien."

In Griekenland kantte partijleider Samaras van Nieuwe Democratie, de tweede partij van Griekenland, zich gisteren alvast tegen nieuwe bezuinigingen.

2 Sanering andere eurolanden

Ook de andere eurolanden moeten fors bezuinigen en hervormen. In slechts vier van de zeventien eurolanden (Duitsland, Estland, Luxemburg en Finland) zit het financieringstekort onder de maximaal toegestane 3-procentgrens. Dat betekent pijnlijke maatregelen de komende jaren in dertien eurolanden. Frankrijk kondigde vorige week al een bezuinigingspakket van 100 miljard euro aan.

Haalbaarheid

Met pijnlijke maatregelen win je geen verkiezingen. In Griekenland, Italië, Portugal en Ierland weten ze daar alles van. Maar als de landen zelf niet ingrijpen, worden ze een speelbal van de financiële markten. Dat heeft België gisteren mogen ondervinden. Het Belgisch-Duitse renteverschil piekte gisteren op een historisch record, net als de 'spread' tussen Spanje en Duitsland. Dat wijst erop dat beleggers België en Spanje in toenemende mate wantrouwen.

3 Europees noodfonds versterken

Het huidige noodfonds om zwakke eurolanden overeind te houden, wekt onvoldoende vertrouwen bij de investeerders. Nog deze maand moet er een uitgewerkt plan of tafel liggen om de vuurkracht van het fonds te verviervoudigen tot ruim 1.000 miljard euro. "Met de huidige leencapaciteit kan het EFSF de obligatiemarkten van de eurozone niet op een betekenisvolle manier ondersteunen'", waarschuwt kredietbeoordelaar Moody's.

Haalbaarheid

De baas van het noodfonds liet afgelopen vrijdag weten dat de grilligheid op de financiële markten zijn werk er niet makkelijker op maakt. Hij moet meer investeerders verleiden met hetzelfde geld. De extra vuurkracht van het noodfonds komt immers niet uit extra garanties van de eurolanden - Nederland en Duitsland blokkeren dat - maar uit ingenieuze hefboomconstructies.

4 Bemoeienis met elkaars begroting

Voorkomen is beter dan genezen, vandaar dat de eurolanden zich intens gaan bemoeien met elkaars begroting en economisch beleid. Van de houdbaarheid van de pensioenstelsels tot de kosten van de gezondheidszorg en de hoogte van private schulden (hypotheken), alles wordt straks eerst door Europa beoordeeld.

Haalbaarheid

Vanaf medio december krijgt eurocommissaris Olli Rehn (Economische Zaken) een heuse begrotingszweep. Hij kan dan eigenhandig sancties opleggen aan landen die zich niets aantrekken van de aanbevelingen om het beleid bij te stellen. Rehn belooft de zweep direct te laten knallen, de vraag is of de eurolanden zullen luisteren. De korte geschiedenis van de eurozone leert dat dat zelden het geval is.

5 Verdere integratie eurozone

Het crisismanagement van de eurozone moet beter. De grote Europese regeringsleiders (Merkel, Sarkozy), EU-president Van Rompuy en voorzitter Barroso van de Europese Commissie pleiten daarom voor meer Europa. Dat betekent: maak van de eurozone een echte economische en politieke unie, waarin de beleidsruimte voor de lidstaten beperkt wordt. Strenge kaders over wat wel en niet mag, inclusief sancties bij overtreding. Van Rompuy en Barroso komen begin december met een eerste voorstel.

Haalbaarheid

Het afstaan van macht aan Europa is een open zenuw in veel lidstaten. België steigert al maanden over de suggestie van de Commissie om de automatische loonindexatie aan te passen. Nederland zal net zo woest reageren op het moment dat de andere eurolanden de hypotheekaftrek als financieel riskant bestempelen. Het plan van de Commissie om het vetorecht in het noodfonds af te schaffen, stuit eveneens op groot verzet. Groot risico is dat dwarsliggende eurolanden de benodigde verdragswijzigingen zullen aangrijpen voor een nieuwe ronde institutioneel navelstaren.

6 Herkapitalisatie banken

Probleem: enkele tientallen van de zeventig grootste banken in Europa moeten hun kapitaalbuffers voor de zomer versterken. Daarvoor hebben ze 106 miljard euro nodig. Zonder die kapitaalinjectie - uit eigen middelen, via de staat of het noodfonds - zakt de kredietverlening in Europa ineen en is economische groei een illusie.

Mogelijk worden de kapitaalproblemen bij de banken nog erger. Het Amerikaanse BlackRock, een van 's werelds grootste vermogensbeheerders, heeft ervoor gepleit dat banken een verlies van 75 à 80 procent nemen op hun Griekse, Portugese en Ierse bezittingen. Alleen dan kan voorkomen worden dat de Europese schuldencrisis de wereldeconomie in de wielen rijdt.

Haalbaarheid

De hand ophouden bij de staat is nauwelijks een optie. Van Londen tot Parijs en van Madrid tot Rome zijn regeringen gedwongen hun uitgaven te beperken. Het noodfonds is zelf driftig op zoek naar meer geld. Dat betekent dat banken moeten opsplitsen en bezittingen verkopen, wat de kredietverlening evenmin ten goede komt.