'De jongeren van nu zijn opgejaagd wild'

Drie jaar bestaat Tejo ondertussen. In die tijd kregen meer dan 1.300 jongeren gratis en anoniem therapie van enkele tientallen vrijwilligers. In het boek Toveren met jongeren in woelige tijden. Hoe therapeuten vrijwillig jongeren helpen hun koers te varen gaat de organisatie nu nog een stap verder. Samen met een hele reeks specialisten, onder wie psychotherapeut Paul Verhaeghe, psychiater Dirk De wachter en kinderrechtencommissaris Bruno Vanobbergen, graven de auteurs naar oorzaken, gevolgen en oplossingen. Het boek is een aanklacht, een pamflet en een handleiding.

"Het is een stille noodkreet", zegt De Jonghe. "Want onze maatschappij is in crisis. De psychosociale problemen bij jongeren nemen toe en de wachtlijsten worden steeds langer. Elke week krijgen wij een jongere over de vloer die bij andere centra en organisaties op een muur botste. De verzadiging is compleet. Maar in plaats van daar luid en verontwaardigd over te roepen, hebben we het heft in eigen handen genomen. Met dit boek willen we iedereen op die verantwoordelijkheid wijzen. En geven we meteen aan hoe het wel kan."

De maatschappij is in crisis zegt u. Hoe komt dat volgens u?

"De oorzaken zijn divers. Een eerste belangrijke element, waar ook Paul Verhaeghe regelmatig op wijst, is onze huidige neoliberale maatschappij. Het economisch bestel is keihard en kijkt niet meer naar de mogelijkheden van het individu. Enkel het resultaat telt. De concurrentie is nijpend en dat merk je ook bij de jeugd. Jongeren móéten zoveel. Ze moeten erbij horen, ze moeten goed presteren op school... de levensstress is enorm. Onze jongeren zijn opgejaagd wild.

"Ook de sociale ongelijkheid weegt steeds zwaarder door. De huidige crisis treft jongeren het hardst en voor het eerst is het aantal jonge mensen in armoede toegenomen. Dat merken wij in de praktijk. Heel veel gezinnen kunnen gewoon geen vijftig euro betalen voor therapie. Voor hen is Tejo geen luxe, maar een noodzaak."

Welke problemen zien jullie het vaakst bij Tejo?

"Relatieproblemen met klasgenoten, met leerkrachten, familie... Sommige jongeren zijn niet meer in staat om iets duurzaams op te bouwen. 'Het is aan', 'het is af'. Relaties worden even snel opgestart als ze worden afgebroken. Via de media leren ze enkel de irrealistische relatiebeelden kennen. Ze spiegelen zich daaraan, falen en haken af.

"Heel wat jongeren krijgen ook nooit het goede voorbeeld. 'Voorleven', noemt Guillaume Van der Stighelen het. Als ouder tonen aan je kinderen hoe het leven werkt en hoe je relaties aangaat. Volwassenen blinken soms uit in afwezigheid. Dan hoor ik ouders zeggen: 'Nu ga ik qualitytime spenderen met de kinderen.' Dat is bullshit. Zonder kwantiteit heb je geen kwaliteit. Kinderen moeten de tijd en ruimte krijgen om een normaal gesprek te voeren met hun ouders. Zoiets plan je niet in je agenda."

Ouders moeten dus meer hun verantwoordelijkheid nemen?

"Absoluut. En zij niet alleen. Dit is de taak van de hele samenleving. We willen iedereen oproepen tot actie, net zoals Stéphane Hessel met zijn pamflet opriep tot collectieve verontwaardiging. Als je merkt dat iets grondig fout loopt, dan moet je reageren. Mensen moeten zich realiseren dat ze als buur, familielid, leerkracht of als burger met jongeren bezig moeten zijn.

"Volwassen worden, dat vergt heel wat van een mens, zowel fysiek als psychisch. Zelf voor jongeren die in een harmonieus gezin opgroeien, kan zoiets problemen opleveren. Als daarbij nog een vechtscheiding, misbruik of pestgedrag komt, raken ze helemaal uit evenwicht. Het is onze taak om hen weerbaar te maken en hen de ruimte te geven zich te ontplooien."

Is dit ook niet de taak van de overheid?

"De overheid doet haar best, maar botst even vaak op enorme limieten. Het is ook onzinnig om alle verantwoordelijkheid naar het bestuur door te schuiven. Burgers moeten bijsturen. En dat mag best wat meer op vrijwillige basis. Er is nood aan een altruïstische revolutie. Gewoon iets doen voor iemand, zonder dat je daar iets voor terugkrijgt. Daar word je gelukkiger van, geloof me. Al mijn hele leven doe ik vrijwilligerswerk en zet ik me belangeloos in. Het heeft van mij een blijer mens gemaakt.

"Wat uiteraard niet betekent dat de overheid geen rol in te vullen heeft. Tejo is een vrijwilligersorganisatie en moet dat ook blijven, maar het zou mooi zijn als de regering financieel zou instaan voor de infrastructuur. Er wordt veel beloofd en politici zijn erg enthousiast over ons project, maar tot dusver is er op hun initiatief nog geen tweede Tejo opgericht."

Wat willen jullie met dit boek bereiken?

"Een Tejo in elke stad die dat nodig heeft, dat zou mooi zijn. Wij hopen oprecht dat andere mensen geïnspireerd raken en ons voorbeeld volgen. Er zijn nu plannen voor gelijkaardige projecten in Gent, Deinze en Ronse en ook internationaal is er interesse, maar het mag meer zijn.

"De tijd dringt. Als we onze kinderen en jongeren niet de hulp geven die ze nodig hebben, zijn hun problemen op latere leeftijd niet meer te overzien. Dat merken hulpverleners in de derdelijnszorg nu al. Zij zien jongeren die compleet ontspoord zijn. Slachtoffers van misbruik die nu andere kinderen aanranden of verslaafde jongeren die ernstige criminele feiten plegen. Het zijn situaties die we met een goede preventie veelal hadden kunnen vermijden. Wel, laten we daar dan werk van maken."

Ingrid De Jonghe, Toveren met jongeren in woelige tijden. Hoe therapeuten vrijwillig jongeren helpen hun koers te varen, LannooCampus, 200 p., 24,99 euro

Ingrid De Jonghe

57 jaar

juriste, criminologe, orthopedagoge en gedragstherapeute

richtte in 1986 de jeugdpermanentie op aan de balie van Antwerpen

lector jeugd- en strafrecht en ethiek aan de Plantijn Hogeschool in Antwerpen

auteur handboek jeugdrecht-strafrecht

privépraktijk als psychotherapeute

oprichtster van Tejo (Therapeuten voor Jongeren) in Antwerpen in 2009

fellow bij Ashoka, internationale organisatie die sociaal ondernemerschap promoot