Cyberpelgrim trekt naar Compostella vanuit zijn luie stoel
Ook de pelgrim gaat digitaal. Hij legt voettochten af via Google Maps. Hij bezoekt heilige plaatsen in virtual reality. Hij laat virtuele briefjes achter in de Klaagmuur in Jeruzalem. Of hij volgt, wat simpeler, via de webcam een mis in een verre kathedraal.
Het kan allemaal. En van de mogelijkheden om een cyberpelgrimage te maken, wordt veelvuldig gebruik gemaakt. In die mate zelfs dat de 'echte pelgrims' - degenen die fysiek heilige plaatsen bezoeken - zich afvragen of de online-pelgrimage nog wel iets te maken heeft met pelgrimage als een 'devotionele tocht naar een heilige plaats'.
Over die richtingenstrijd onder gelovigen hebben de Tilburgse hoogleraar Paul Post en diens promovenda Suzanne van der Beek een boek geschreven: Doing Ritual Criticism in a Network Society.
Geen sacrale omgeving
De traditionalisten stellen zich op het standpunt dat een pelgrimage met bepaalde fysieke inspanningen en rituele handelingen gepaard moet gaan. Internet is, met een pornosite binnen het bereik van een paar klikken, bovendien niet de sacrale omgeving waarbinnen de pelgrimage zou moeten plaatsvinden.
De modernisten, die cyberpelgrimage toelaatbaar achten, menen dat een 'devotionele tocht' ook achter een computer of met een 3D-bril kan worden afgelegd. De fysieke inspanning is tenslotte niet het wezen van de pelgrimstocht, maar het neveneffect. De klassieke pelgrimage hoorde bij een tijd die ver achter ons ligt.
Daar komt bij, zegt Post, dat de virtuele pelgrimage welbeschouwd geen nieuw verschijnsel is. Al in de late middeleeuwen maakten kloosterlingen in hun kapel in gedachten een pelgrimstocht langs heilige plaatsen - met ondersteuning van plaatjesboeken. Daarvoor konden zij zelfs met een aflaat worden beloond.
Op de vloer van menig kathedraal verscheen een labyrint -met Jeruzalem als middelpunt - waarop gelovigen een meditatieve pelgrimage konden maken. En toen paus Johannes Paulus II bij een voorgenomen pelgrimage door het Midden-Oosten niet Irak kon aandoen - "vanwege gedoe met Saddam Hoessein", aldus Post - liet hij op het Sint-Pietersplein afbeeldingen van de Iraakse heiligdommen aanbrengen, zodat hij de reis in Rome virtueel kon voltooien. De bewakers van de islam laten een dergelijk gemarchandeer met de hadj - de voorgeschreven pelgrimage naar Mekka - niet toe. Mystici die Mekka in meditatieve sferen aandeden, werden voor dit vergrijp ter dood veroordeeld.