Poetin treft politiek kreupelhout en afval in Europa

De overwinnaar kan lankmoedig zijn, zei Bismarck. Die uitspraak is zeer van toepassing op de door weinigen verwachte bereidheid van Rusland om met de regering in Kiev en met de Verenigde Staten en de Europese Unie een beginselakkoord te sluiten over de-escalatie van de crisis in Oekraïne. Het Kremlin heeft de winst binnen en kan nu gemakkelijk welwillende - maar goeddeels ook vrijblijvende - diplomatie bedrijven.

De oproep tot ontwapening van 'illegale' gewapende groepen en ontruiming van bezette overheidsgebouwen oogt als een gebaar van goede wil. Maar Moskou neemt geen verantwoordelijkheid voor de implementatie en kan op voorhand de handen in onschuld wassen als pro-Russische activisten zich op het standpunt stellen dat ze helemaal niet illegaal bezig zijn. De Russische troepenmacht die is samengetrokken langs de grens met Oekraïne en fungeert als stille achterhoede van de separatisten, blijft ook gewoon stand-by.

Met de keuze voor vergaande federalisering wordt Oekraïne een zwakkere staat, waarop Moskou duurzame invloed zal kunnen uitoefenen. Als de dingen niet naar Russische wens verlopen, kan het vuur van de onvrede snel worden opgestookt in het oosten van Oekraïne. Het Westen accepteert weliswaar de inlijving van de Krim niet, maar staat er ostentatief machteloos bij. De sancties blijven een speldenprik. De annexatie is een dermate voldongen feit dat Vladimir Poetin er niet langer een geheim van maakt dat Russische troepen vanaf het begin betrokken zijn geweest bij de 'bevrijding' van het schiereiland.

Onder de huidige verwarde omstandigheden is het zeer de vraag of de Oekraïense presidentsverkiezingen van 25 mei een verloop zullen hebben die de toets der kritiek kan doorstaan. Met als gevolg dat de democratische legitimatie van de nieuwe president niet veel groter zal zijn dan die van de huidige waarnemer. Ook dat speelt Moskou in de kaart.

De rekening

Dan is er de geopolitieke winst- en verliesrekening, die onmiskenbaar in het voordeel van Moskou uitvalt. Voor Poetin moet het een genoegen zijn om het Europese politieke landschap in ogenschouw te nemen, dat eens te meer bezaaid is met kreupelhout en ongewenst afval. Bij de komende verkiezingen voor het Europees Parlement - dat zich zo moedig uitsprak voor stopzetting van de minimale wapenleveranties aan Rusland - zullen naar verwachting vooral politici gloriëren die zich bij hun stellingname in de crisis rond Oekraïne lieten leiden door hun aversie tegen Brussel dan wel het Europese 'neoliberalisme' en die hun pijlen dan ook in de eerste plaats op de EU richtten: Marine Le Pen, Geert Wilders, Nigel Farage van de Britse UKIP (die ook nog eens een diepe bewondering voor Poetin zelf tentoonspreidde), Alexis Tsipras van de radicaal-linkse Griekse partij Syriza.

Het grootste politieke succes behaalde Poetin in Duitsland. Angela Merkel mocht dan wel een hardere toon aanslaan dan menigeen had verwacht, maar uit de coulissen weerklonken opvallende dissonanten. Drie oud-bondskanseliers sprongen in de bres voor Ruslands strategische belangen. In het geval van Gerhard Schröder kwam dat, gezien zijn nauwe verbintenis met de 'onberispelijke democraat' Poetin, niet als een verrassing. Maar om Helmut Schmidt en vooral ook Helmut Kohl op zo'n gevoelig moment in de rol van fellowtraveler te zien, was een bonus waarop Poetin niet zal hebben gerekend.

Hand overspeeld

Bovendien openbaarde zich een niet geringe kloof tussen het merendeel van de politici en opiniemakers, dat toch wel geschokt is over Poetins optreden en het beschouwt als een ernstige inbreuk op de Europese orde, en de meerderheid van de Duitse bevolking, die blijkens de peilingen opvallend mild oordeelt over de Russische machtspolitiek en terugschrikt voor enigerlei confrontatie. Bernd Ulrich van Die Zeit schreef er vorige week een alarmerend stuk over, waarin hij de crisis rond Oekraïne betitelde als de grootste splijtzwam in Duitsland van de afgelopen dertig jaar.

Ben ik te zwartgallig? Het ontbreekt niet aan commentatoren die denken dat Poetin zijn hand heeft overspeeld. Hij heeft tegenstellingen aangewakkerd die misschien ook voor hem niet meer beheersbaar zijn. De Russische economie dreigt te worden opgezadeld met een last die ze nauwelijks kan dragen. Bovenal zou het conflict wel eens kunnen fungeren als wake-upcall voor het Westen en vooral voor Europa: een hardhandige aansporing om de energie-afhankelijkheid te verkleinen en weer een wat hogere prioriteit te geven aan defensie.

Dat zou inderdaad een geluk bij een ongeluk zijn. Maar we weten hoe snel dit soort voornemens verdampt. Ik heb ook nog geen politicus horen betogen dat zorg en onderwijs nu even moeten inschikken ten voordele van defensie. Liever houdt men vast aan de ijdele hoop dat Poetin uiteindelijk echt wel tot inkeer zal komen en het politieke spel volgens onze superbeschaafde regels wil spelen als we maar lang en gedreven genoeg op hem inpraten.