ZOMBIES dat zijn wij

Goed, bij ons is er nog geen sprake van een echte overrompeling. In de VS daarentegen steken de levende doden om de haverklap de rotte(nde) kop op, en niet alleen in film, televisie, games, comics en graphic novels.

Film is wel altijd het medium geweest dat de ondoden behoedde vaan een wisse 'dood', onder meer door hun komische traagheid en gezapige honger te vervangen door moordende snelheid en kannibalistische razernij.

De platformen waarop de doden tot leven komen, zijn echter meervoudig. De opwinding over Fox' waanzinnig populaire televisiedrama The Walking Dead is nog lang niet weggeëbd, integendeel. Games die de thema's 'zombies' of 'zombie-apocalyps' opnemen, zijn sinds 2008 explosief in aantal gegroeid. Zozeer zelfs dat er vandaag met titels als Yet Another Zombie Defense Game wordt gestrooid.

Gezondheidszorg

Nog opmerkelijker zijn natuurlijk de momenten waarop zombies buiten de commerciële franchise opduiken.

Om de natie beter voor te bereiden op een echte noodtoestand, bracht een Amerikaanse overheidsinstantie voor gezondheidszorg nog niet zo lang geleden de graphic novel Preparedness 101: Zombie Pandemic en een grimmige zombieposter uit. Ze wilde de boodschap op een onderhoudende manier brengen, zodat ze "aanslaat bij mensen van alle leeftijden".

Ook in de 'beschaafde' arena van politieke opiniemakers en betweters is het concept 'zombie' salonfähig geworden. De Amerikaanse rechtse internetactivist Jason Mattera bracht in 2010 het boek Obama Zombies uit om de Republikeinen tot de orde te roepen. Doordat de conservatieven hun verantwoordelijkheid ontvluchtten, kon Obama's 'hersenspoelingsmachine' het klaarspelen dat "een gedachteloze massa van jonge kiezers naar voren marcheerde om de radicaalste en meest onbeproefde president in de geschiedenis van de VS te verkiezen."

Onlangs nog rakelde ook Paul Krugman het begrip 'zombie ideas' op, "opvattingen over politiek beleid die herhaaldelijk zijn weerlegd met bewijs en analyse, maar hardnekkig weigeren te sterven".

Bioterrorisme

Er bestaan verscheidene verklaringen voor de zombiegekte. De actuele levende dode, gekenmerkt door dolle razernij, zou onlosmakelijk verbonden zijn met de aanhoudende war on terror, of de angst voor bioterrorisme. Voor anderen reflecteert de zombie-apocalyps de reële dreiging van een ecologisch ramp.

Een veel ouder idee is dat zombies een schrikbeeld vormen van onze neiging tot uniformisering en conformisme. De grootste bedreiging voor een door autonomie geobsedeerde cultuur is een horde hersenloze, stomme kannibalen die persoonlijke identiteit en zelfexpressie verpletteren. Dit was overigens George Romero's inspiratie voor Night of the Living Dead uit 1968, de moeder van de moderne zombiefilm.

Voodoo

Films over zombies werden al sinds de jaren 30 gemaakt, maar speelden allemaal binnen de oorspronkelijke context van voodoo, de Haïtiaanse mix van rituele magie en katholicisme. Het woord 'zombi/zombie' stamt waarschijnlijk af van 'nzambi' uit de Kikongo-taal: almachtige 'god' van de schepping, maar ook 'ziel' of 'geest'. West-Afrikaanse slaven die naar Haïti werden verscheept zouden later de betekenis van 'opnieuw tot leven gekomen kadaver' hebben toegevoegd, een huiveringwekkende metafoor voor de conditie van de slaaf of slavin.

Ironisch is dat in Night of the Living Dead nooit wordt gesproken over zombies, omdat Romero niet wilde worden geassocieerd met voodoo. Het lijdt echter geen twijfel dat in zijn film de moderne zombie is geboren: geen uitzinnig monster, maar een hol ogende, onhandig en traag voortbewegende, sprakeloze en verwarde schim van een mens. Een persjongen vraagt aan de lokale sheriff: "Are they slow-moving, chief?" Waarop de diender knikt: "Yeah, they're dead, they're... all messed up."

Het feit dat zombies halfdood, stom, traag, en verward lijken, heeft natuurlijk te maken met hun drastisch beperkte hersenactiviteit. Dat zette neurowetenschappers en volbloednerds Timothy Verstynen en Bradley Voytek ertoe aan het zombiebrein onder de loep nemen. Hun boek Do Zombies Dream of Undead Sheep? is een voltreffer. Het beantwoordt ernstig, maar met ingehouden lach, tal van vragen als: hoe komt het dat zombies zo traag en onstandvastig lopen? Wat maakt dat ze niet kunnen spreken? Hoe zit het met pijn, honger, woede?

Een voorbeeld: de zombie walk wordt veroorzaakt door schade aan het cerebellum, waar bijna de helft van alle neurale activiteit plaatsheeft. Door de schade treedt ataxie op, het motorisch probleem van slechte spierencoördinatie. Dergelijke vragen stelt de neurowetenschap zich in reële, tragische gevalen van hersenschade.

Onzekerheden

Voor beide wetenschappers is de verklaring van de zombiehype eenvoudig. De wereld is een hypercomplexe, erg gesofisticeerde technoglobe geworden, waar de grootste welvaart gepaard gaat met de grootste onzekerheid. De zombie werkt als een passe-partout, een router voor verschillende collectieve angsten: "Genetisch modificeren? Zombies. Atoomwapens en radio-activiteit? Zombies. Klassenoorlog? Zombies. Racisme? Zombies. Existentiële crisis, identiteitsverlies? Zombies. Biologische experimenten? Zombies. Ruimte-exploratie? Zombies. Bandeloze consumptiedrang? Zombies. Zinloos geweld? Zombies. De dood zelf? Zombies." Kortom, zeg dat de neurowetenschap het heeft gezegd: de zombies, dat zijn wij.